Αρχαιοελληνικά, Ρωμαϊκά και Αιγυπτιακά αντικείμενα και γλυπτά, έργα τέχνης από την Αφρική και ανεκτίμητα ενθύμια πολιτισμών από όλες τις γωνιές του πλανήτη είναι τα δεκάδες χιλιάδες όχι βρετανικά εκθέματα του Βρετανικού Μουσείου.
Ελένη Λογοθέτη// ActionPress
Τα τελευταία χρόνια, το επιβλητικό ίδρυμα χάνει συνεχώς την «αίγλη» του καθώς αντιμετωπίζει την παγκόσμια κριτική για την άρνηση επιστροφής των λεηλατημένων θησαυρών του από ξένες χώρες ανά τους αιώνες της βρετανικής αποικιοκρατίας και όχι μόνο.
Ο αγώνας της Ελλάδας για τον επαναπατρισμό των γλυπτών του Παρθενώνα πυροδοτεί συχνά ένα κύμα δυσαρέσκειας της παγκόσμιας κοινής γνώμης και ακόμα και έγκριτες βρετανικές εφημερίδες παγκοσμίου κύρους, όπως ο Guardian, δημοσιεύουν επικριτικά άρθρα για την άρνηση του μουσείου να επιστρέψει στις χώρες που τους ανήκουν τους θησαυρούς που φιλοξενεί – όπως η Στήλη της Ροζέτας που προέρχεται από τον ναό του Πτολεμαίου Ε’ του Επιφανούς της πόλης Rachid της Κάτω Αιγύπτου και μιας ασπίδας Gweagal, αυτόχθονα Αβορίγινα πολεμιστή της Αυστραλίας.
«Οι διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου έχουν γίνει οι μεγαλύτεροι αποδέκτες κλεμμένων περιουσιακών στοιχείων στον κόσμο και η μεγάλη πλειονότητα των κλοπιμαίων τους δεν εκτίθεται καν στο κοινό» έχει δηλώσει ο κορυφαίος δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Τζέφρι Ρόμπερτσον (Geoffrey Robertson) και επικεφαλής το 2014 της νομικής ομάδας στην οποία συμμετείχε και η Αμάλ Κλούνεϊ που είχε κληθεί το να γνωμοδοτήσει επί της νομικής διεκδίκησης των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Ενδεικτικά αναφέρεται στα Γλυπτά του παρθενώνα, στο επιβλητικό άγαλμα Hoa Hakananai’a (ο Κλεμμένος Φίλος) και μέρος από τα περίφημα Μπρούτζινα του Μπενίν τα οποία ζητούν να επαναπατριστούν η Ελλάδα, το Νησί του Πάσχα και η Νιγηρία αντίστοιχα.
©Eurokinissi
«Δεν είναι όλα κλεμμένα»
Από την πλευρά του, το Βρετανικό Μουσείο επιμένει ότι οι θησαυροί που φιλοξενεί δεν είναι κλεμμένοι, ούτε αποκτήματα λεηλασίας μέσα στους αιώνες και αρνείται να τα επιστρέψει στις χώρες προέλευσής τους.
Μάλιστα, το 2018 ξεκίνησε μηνιαίες ομιλίες με σκοπό να ενημερώσει το κοινό για την προέλευση των αντικειμένων στις συλλογές ξένων πολιτισμών και για το πώς αυτά αποκτήθηκαν.
«Το Βρετανικό Μουσείο λαμβάνει υπόψιν το γεγονός ότι το κοινό ενδιαφέρεται για την προέλευση των εκθεμάτων, αλλά αυτή η τεράστια έμφαση στη νόμιμη προέλευσή τους είναι συχνά ελλιπής με αποτέλεσμα πολύ άνθρωποι να θυμώνουν και να αναστατώνονται. Προσπαθούμε να επαναφέρουμε λίγο την ισορροπία.
Πολλές από τις συλλογές μας δεν αποκτήθηκαν με βίαιο τρόπο την εποχή της αποικιοκρατίας και της βρετανικής αυτοκρατορίας, δεν προέρχονται όλα εδώ από λεηλασίες. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δίνονται ή αγοράζονται νόμιμα και καταλήγουν σε συλλογές μουσείων» είχε δηλώσει τότε η Δρ Sushma Jansari, έφορος των ασιατικών εθνογραφικών συλλογών και συλλογών της Νότιας Ασίας του ιδρύματος.
Αντίστοιχες πιέσεις για επαναπατρισμό εκθεμάτων δέχονται πάντως και άλλα βρετανικά μουσεία, όπως το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, για προϊστορικά απολιθώματα που έχει αποσπάσει από διάφορες χώρες όπως πχ η Χιλή και το Γιβραλτάρ.
Οι «κλεμμένοι» θησαυροί
Τζαμάικα
Οι ξύλινες θεότητες Birdman και Boinayel: Το 2020, η κυβέρνηση της Τζαμάικα έστειλε αίτημα επαναπατρισμού προαποικιακών ξύλινων ειδωλίων στα οποία οι ιθαγενείς Taino απέδιδαν θεϊκές ιδιότητες – ανάμεσά τους ο «άνθρωπος-πουλί» (Birdman) και οι φιγούρες Boinayel. Τα ξύλινα εδώλια, σύμφωνα με την κυβέρνηση της χώρας, λεηλατήθηκαν από μία σπηλιά του όρους Carpenter κατά τον 18ο αιώνα, αποκτήθηκαν από το Βρετανικό Μουσείο την περίοδο μεταξύ 1799 και 1803 και εισήχθησαν επίσημα στη συλλογή του Μουσείου το 1977. Η Αγγλία (αργότερα Μεγάλη Βρετανία) κατέκτησε τη Τζαμάικα από τους Ισπανούς το 1655 και έμεινε υπό την κατοχή του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι το 1962.
Σουδάν
Αντίκες, τεχνουργήματα και ανθρώπινα λείψανα¨:Το Σουδάν πριν λίγες ημέρες απέστειλε στην βρετανική κυβέρνηση αίτημα για την επιστροφή πολλών ιστορικών αντικειμένων – ανάμεσά τους αντίκες, τεχνουργήματα και ανθρώπινα λείψανα, που βγήκαν από την χώρα κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας μετά την εισβολή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή το 1898 και εκθέτονται σε διάφορα βρετανικά μουσεία.
Στο Βρετανικό Μουσείο υπάρχουν εκθέματα από την εποχή του αρχαίου Σουδάν όταν ήταν υπήκοος της Αιγύπτου, τόπος γνωστός ως Νουβία.
Νησί του Πάσχα
Η πέτρινη κεφαλή του Rapa Nui: Eνα από τα εμβληματικά πέτρινα μνημεία από το Νησί του Πάσχα, το άγαλμα Hoa Hakananai’a, μεταφέρθηκε από το Ορόνγκο στην Αγγλία τον Αύγουστο του 1869, από τον καπετάνιο του εξερευνητικού πλοίου HSM Topaze, Ρίτσαρντ Ασμορ Πάουελ (Richard Ashmore Powell). Τον Οκτώβριο του 2018, το Βρετανικό Μουσείο δέχτηκε αίτημα επιστροφής στο Νησί του Πάσχα.
Κίνα
Τα «Ελγίνεια του Πεκίνου» – Θησαυροί από το θερινό ανάκτορο:Το 1860 – στη διάρκεια του Β΄ Πολέμου του Οπίου – ο Ύπατος Αρμοστής της Αγγλίας στην Κίνα και γιος του Λόρδου Έλγιν, Τζέιμς Μπρους – με την βοήθεια του γαλλικού στρατού – έκαψε και λεηλάτησε το θερινό ανάκτορο του Πεκίνου – το λαμπρότερο παλάτι της Κίνας – αποσπώντας και στέλνοντας στο Λονδίνο χιλιάδες κομψοτεχνήματα ανυπολόγιστης αξίας. Ο Βίκτωρ Ουγκό χαρακτήρισε τους λεηλατημένους κινεζικούς θησαυρούς «τα Ελγίνεια του Πεκίνου» ενώ το ΒΒC έχει γράψει: «Υπάρχει μια βαθιά, ανίατη ιστορική πληγή στις σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με την Κίνα – μια πληγή για την οποία οι περισσότεροι Βρετανοί δεν γνωρίζουν τίποτα, αλλά που προκαλεί μεγάλο πόνο στην Κίνα…».
Νιγηρία:
Τα Μπρούτζινα του Μπενίν: Το 1897, βρετανικά στρατεύματα εισέβαλλαν και κατέκτησαν το Βασίλειο του Μπενίν, στη σημερινή νοτιοδυτική Νιγηρία και λεηλάτησαν χιλιάδες έργα τέχνης, ανάμεσά τους και περίπου 4.000 ανάγλυφες πλάκες που κοσμούσαν τα ανάκτορα του Μπενίν από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα.
Πολλές ακόμα χιλιάδες πλάκες κατέληξαν σε άλλα μεγάλα μουσεία του κόσμου, όπως το ΜΕΤ της Νέας Υόρκης και ιδρύματα του Βερολίνου, όμως και οι δύο χώρες – ΗΠΑ και Γερμανία καθώς και η Γαλλία– έχουν ανακοινώσει ότι θα επιστρέψουν στη Νιγηρία την πολιτιστική της κληρονομιά.
Η Νιγηρία θέλει να κατασκευάσει ένα νέο μουσείο για να φιλοξενήσει τα πολύτιμα χάλκινα το οποία αναμένεται να είναι έτοιμο στα τέλη του 2024 στο Μπενίν Σίτι, στην Πολιτεία Έντο.
Το Βρετανικό Μουσείο αντίθετα δηλώνει πρόθυμο να δανείσει στην Αμπούτζα τα Μπρούτζινα (ή Χάλκινα) του Μπενίν – τα οποία θεωρούνται από τα διασημότερα γλυπτά της αφρικανικής τέχνης – αλλά όχι να τα επιστρέψει.
Εκτός από όλα τα προαναφερθέντα, στο στόχαστρο των επικριτών του Μουσείου έχουν μπει ακόμα τα Ινδικά μαρμάρινα ανάγλυφα του Αμαραβάτι – τα οποία περιήλθαν στην κατοχή των Βρετανών το 1840 χάρη στον Βρετανό αξιωματούχο στις Ινδίες Sir Walter Elliot, ένα ρωμαϊκό μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο που απεικονίζει τους απελευθερωμένους σκλάβους Publius Licinius Philonicus και Publius Licinius Demetrius και το οποίο η Ιταλία ζητά πίσω και το τύμπανο Akan από την Γκάνα, το παλαιότερο αφροαμερικανικό αντικείμενο στο Βρετανικό Μουσείο και πιθανώς το παλαιότερο που σώζεται οπουδήποτε.
