Ο πρώσος στρατιωτικός Καρλ Φίλιπ Γκότλιμπ φον Κλαούζεβιτς δεν έζησε αρκετά για να δει τα έργα του δημοσιευμένα, ούτε βέβαια και ολοκληρωμένα. Στη χήρα του χρωστάμε τη δημοσίευση των δοκιμίων του, που τον καθιστούν τον πιο σημαντικό θεωρητικό του πολέμου στην παγκόσμια ιστορία του πνεύματος. Ως Πρώσος, ο Κλαούζεβιτς είχε μια αγάπη στις διακρίσεις των εννοιών. Έτσι, κεντρική σημασία στην ανάλυσή του περί του πολέμου έχει μια τέτοια λεπτή διάκριση, αυτή μεταξύ τακτικής και στρατηγικής. Η τακτική – λέει ο Κλαούζεβιτς – αφορά τον τρόπο με τον οποίο κερδίζονται οι μάχες, ενώ η στρατηγική είναι η χρήση των μαχών αυτών για την υπηρέτηση των σκοπών του πολέμου, του μακροπρόθεσμου με άλλα λόγια σχεδιασμού.
Αρθρο του Παναγιώτη Δουδωνή για το σαββατιάτικο έντυπο Action24Press.
Ογδόντα μέρες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, διεξήχθη ο διαγωνισμός τραγουδιού της Eurovision. Στους διαγωνισμούς αυτούς υπάρχουν δύο ψηφοφορίες: μια της κριτικής επιτροπής και μια του κοινού. Στην ψηφοφορία λοιπόν της κριτικής επιτροπής, το ουκρανικό τραγούδι βρέθηκε στην τέταρτη θέση, κατετάγη όμως τελικά πρώτο χάρη στην ψήφο του κοινού, που ψήφισε μαζικά υπέρ του. Τι οδήγησε σε μια τέτοια διάσταση της γνώμης του κοινού και της κριτικής επιτροπής; Μα, φυσικά το αίσθημα της αλληλεγγύης των ευρωπαίων πολιτών απέναντι σε ένα λαό που ζει τη βαρβαρότητα του πολέμου.
Τι θα έλεγε όμως ο Κλαούζεβιτς για όλα αυτά; Ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων της πολεμικής τακτικής του Πούτιν, που κρίνονται από μέτρια έως απογοητευτικά στο πεδίο των μαχών, το βέβαιο είναι πως σε επίπεδο στρατηγικής είναι πολλαπλώς ηττημένος. Γιατί όποιος και αν ήταν ο σκοπός στον οποίο κατέτεινε αυτός ο πόλεμος, ο Πούτιν αγνόησε μια βασική παράμετρο: ότι η πολεμική του δράση θα προκαλούσε μια μεγαλειώδη συναισθηματική αντίδραση στους λαούς της Ευρώπης, που δεν θέλουν οι δημοκρατικοί τους θεσμοί, η ειρήνη και η ευημερία τους να απειλείται από κανέναν ανεξέλεγκτο ολοκληρωτικό ηγέτη, του οποίου οι αντιλήψεις του για τις διεθνείς σχέσεις βγαίνουν από τον βαθύ 19ο αιώνα.
Ο εχθρός συσπειρώνει
Γνωρίζουμε πολύ καλά πως η συσπείρωση γύρω από ένα θεσμό δεν επιτυγχάνεται εύκολα. Το είδαμε αυτό στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: όταν κατέρρευσε το ανατολικό μπλοκ και κηρύχθηκε το «τέλος της ιστορίας». Η ευρωπαϊκή ενοποίηση έμοιαζε να μην είναι πια ένα συνταρακτικό πρόταγμα, ικανό να ξεσηκώσει τα πλήθη. Χωρίς ορατούς αντιπάλους, ιδίως μετά τη μεγάλη της διεύρυνση το 2004 και την ένταξη σειράς ανατολικών χωρών, η ΕΕ έγινε βορά σε όσους υπέσκαπταν τα θεμέλιά της, χωρίς να ζητούν όμως ανοιχτά τη διάλυσή της. Περίπου την ίδια διαδρομή με την ΕΕ ακολούθησε και η φιλελεύθερη, αντιπροσωπευτική δημοκρατία, που θεωρήθηκε περίπου αυτονόητη και έτσι άρχισε να χάνει συνεχώς έδαφος από την προέλαση των κάθε λογής λαϊκιστών.
Τι έλειπε λοιπόν από τους φιλελεύθερους δημοκρατικούς λαούς της Ευρώπης; Ένας κοινός, απειλητικός εχθρός. Και χάρη στη λανθασμένη στρατηγική του Πούτιν, τώρα τον έχουν ολοζώντανο μπροστά τους. Και απέναντί του συσπειρώνονται όλοι, επιχειρώντας να το δείξουν με κάθε τρόπο. Από την ψήφο με μη καλλιτεχνικά κριτήρια στο τραγούδι μιας εμπόλεμης χώρας, μέχρι το αίτημα για ένταξη στο ΝΑΤΟ της Σουηδίας και της Φινλανδίας, στον δυτικό κόσμο μοιάζουμε πιο ενωμένοι από ποτέ. Για αυτό και δε θα ανεχθεί κανείς στρατηγικά παζάρια τύπου Ερντογάν και επιτήδειες ουδετερότητες. Αλλά η αντίδραση σε κάτι τέτοιο ίσως ανήκει στο επόμενο επεισόδιο της ιστορίας μας.
O Παναγιώτης Δουδωνής είναι Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Οξφόρδης και Πολιτικός αναλυτής.
