Με αφορμή τις σημαντικές εκθέσεις του -στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και στην γκαλερί Σκουφά- ο καλλιτέχνης μιλά στην Action Press για τέχνη, συναισθήματα, ρήξεις και κάθαρση…
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Δουδωνή για την ActionPress
Μέσα από τη ζωγραφική του ο Τάσος Μαντζαβίνος καταφέρνει να συνδυάσει το πολύ προσωπικό καλλιτεχνικό ύφος του με τη συνέχιση του νήματος μιας τέχνης ελληνικής. Για αυτό και η έκθεσή στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο υπό τον τίτλο «Ο βυζαντινός κόσμος του Τάσου Μαντζαβίνου» κατορθώνει, μέσα από την παρουσίαση σχεδίων του καθώς και έργων καμωμένων με ακρυλικά, να διερευνήσει την πηγή της εικονοπλαστικής του δύναμης: την πρόσληψη και μετάπλαση της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μας παράδοσης. Ταυτόχρονα, η έκθεσή του στη γκαλερί Σκουφά, που θα διαρκέσει ως τις 12 Νοεμβρίου, μας επιτρέπει μια ματιά στην «Κρύπτη» της ζωγραφικής του, εκεί που κατοικούν όσα βαθύτερα επιθυμούμε και φοβόμαστε, εκεί που λανθάνουν αυτά που χάσαμε για πάντα.
Με αφορμή αυτές τις δυο εκθέσεις, συναντήσαμε τον ζωγράφο στο εργαστήριό του στο Χαλάνδρι και συζητήσαμε περιστοιχισμένοι από έργα του αλλά και τη μεγάλη συλλογή του από κούκλες καθώς και άλλα αντικείμενα που ο ίδιος μαζεύει από το Μοναστηράκι.
– Σε ποιο βαθμό νιώθετε ότι συνομιλείτε με την παράδοση, πόσο σας έχει καθορίσει;
Το ενδιαφέρον μου και η προσωπικότητα που έχω αναπτύξει ως ζωγράφος οφείλεται στον τόπο αυτό. Στη σχολή το ενδιαφέρον μου ήταν αμιγώς στη δυτική ζωγραφική, στη ζωγραφική του Μεσοπολέμου, στους εξπρεσιονιστές ζωγράφους. Ένιωθα μια εγγύτητα γιατί ήταν μια ζωγραφική των συναισθημάτων. Τελειώνοντας όμως τη σχολή ένιωσα ότι δε μπορούσα να είμαι ένα κακέκτυπο αυτών των ζωγράφων και κατέστρεψα όλα τα έργα μου, εκτός από δύο-τρία. Αυτή η ρήξη με έκανε να πλησιάσω τον εαυτό μου, τον παιδικό μου εαυτό. Και πώς θα βρεις τον εαυτό σου; Όταν βαπτιστείς στην παράδοση.
– Άρα ελληνικότητα;
Σημασία έχει προς τα πού κλίνουμε, προς τα πού έχουμε συναισθηματική επαφή. Έχουμε την αρχαία ελληνική τέχνη και τη βυζαντινή τέχνη και αυτές τις συνδέει μια εσωτερική γραμμή
– Και η λαϊκή τέχνη;
– Ξέρω όμως ότι συλλέγετε και έργα από το Μοναστηράκι.
Στο Μοναστηράκι υπάρχει ένα στοιχείο περιθωρίου. Είναι εκεί άνθρωποι που ψάχνουν, βρίσκουν και μετά πουλάνε. Υπάρχει ένας άλλος κόσμος που ζει στο περιθώριο και εκεί βρίσκεις την ιδέα, στο ακραίο. Βλέπεις έναν άλλο τρόπο επικοινωνίας αν συνομιλείς με ένα ρακοσυλλέκτη. Εγώ εκεί πάω για να δω το «άλλο», το διαφορετικό, που είναι μέρος του εαυτού μου. Αυτοί οι άνθρωποι εκφράζουν κάτι που για μένα λειτουργεί γοητευτικά, αυτή την ελευθερία, αυτόν τον αντικομφορμισμό, με ελάχιστες ανάγκες.
– Πολλές φορές τα υλικά που παίρνετε από το Μοναστηράκι τα επανεπεξεργάζεστε. Μιλήστε μας για αυτό, πώς λειτουργεί;
Μιλάς για τις κατασκευές. Μιλάμε πάντα για έργα τέχνης φτιαγμένα με ευτελή υλικά, που φέρουν μια αμιγώς δική μας έκφραση. Δεν καταλαβαίνω το λόγο γιατί αυτό να μη συγκινήσει, δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να στραφώ προς το Λούβρο. Αφού είναι άμεσο, έχω μνήμη. Μιλάμε για κάτι brut, έναν πρωτογονισμό, ένα «άλλο». Οι κατασκευές που εγώ κάνω είναι αναφορά σε αυτά τα πράγματα. Θεωρώ εξάλλου ότι ο ζωγράφος είναι χειρώνακτας, είναι μέρος του εαυτού μου αυτό, μου αρέσει να κάνω πράγματα με τα χέρια, να κατασκευάζω, να επιστρέφω στην παιδικότητα, την παράδοση.
– Δεν υπάρχει και ένα δυτικότροπο στοιχείο σε αυτή την παράδοση, πχ στα Επτάνησα, στην Κεφαλλονιά από όπου κατάγεστε;
Βεβαίως, η γνώση δεν καταργείται, περνάει στο ασυνείδητο. Πρέπει όμως να βρεις τη χρυσή τομή, να πατάς μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου, ορμέμφυτου και γνώσης. Δεν πρέπει το ένα από αυτά να λειτουργεί εις βάρος του άλλου.
– Καταλαβαίνω πως ταυτίζετε την παράδοση με το ασυνείδητο, έτσι δεν είναι;
Το θέμα είναι τι μας συγκινεί. Είναι αταβιστικά αυτά, όταν εγώ έχω μεγαλώσει με το Ψυχοσάββατο που η γιαγιά μου άφηνε τα πρόσφορα στην εκκλησία, πώς να το αφήσω αυτό, θα πάθω λοβοτομή;
-Και η σχέση σας με το δράκο;
Κατ’ αρχάς ο δράκος σημαίνει τον δυνατό, τον γενναίο, ήταν ένα επίθετο που δινόταν στον επικό άνθρωπο. Ο δράκος βρίσκεται κάπου στα προάστια, έξω από την πόλη, είναι φύλακας ή τύραννος της πόλης. Τον θεωρώ έκπτωτο ήρωα, αλλά και παρατηρητή. Εξ’ ου και η σχέση του με το «άλλο».
– Άρα νιώθετε μια ετερότητα και μέσω αυτής συναντάτε τον εαυτό σας;
Μ’ αρέσει αυτή η αίσθηση του διαφορετικού, η ετερότητα κάποιων ανθρώπων, ζουν παράλληλα μέσα σε ένα άλλο πράγμα, το οποίο εμείς το ξεχνάμε. Για αυτό εξάλλου παρομοιάζω το εργαστήριό μου με σπήλαιο που βρίσκεται στις παρυφές της πόλης.
– Στο Βυζαντινό Μουσείο βλέπουμε και σχέδιά σας με καβαλάρηδες. Έχουν, θα μπορούσατε να πείτε, «αποτροπαϊκό» χαρακτήρα;
Όχι, τα κάνω γιατί εκ του ασφαλούς σχεδιάζω μια μάχη.
– Τελικά είναι πρόσωπα ή είναι ψυχικές δυνάμεις οι καβαλάρηδες;
Φυσικά και είναι ψυχικές δυνάμεις. Είναι η σχέση μας με το έξω, δεν είναι δαίμονες. Έτσι, αυτή η εσωτερική πάλη δεν είναι εξουθενωτική. Εξουθενωτική είναι η πάλη μου με τον καθωσπρεπισμό, με το comme il faut, με τον φόβο των συναισθημάτων.
– Τώρα που μιλάμε για το έξω, εσείς αισθανθήκατε ποτέ ότι ανήκετε σε μια γενιά καλλιτεχνών ή νιώθετε ένας άνθρωπος που παράγει τέχνη μόνος στο εργαστήριό του;
Nιώθω το εργαστήριό μου μια σπηλιά, εδώ μου επιτρέπεται η επίσκεψη στο μη λογικό.
– «Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα» τελικά, όπως στο χαρακτικό του Γκόγια ή μπορεί να γεννάει και άλλα, ενδιαφέροντα πράγματα;
Αν είσαι συνέχεια καθώς πρέπει, φοβάσαι τον εαυτό σου, καταπιέζεις τα συναισθήματά σου και σου βγαίνουν σε εφιάλτες. Αλλά οι εφιάλτες είναι καθαρτικοί. Δε ζούμε μόνο στον ξύπνιο μας, ζούμε και στον ύπνο μας. Ο ύπνος είναι μέρος της ζωής, είναι χώρος εργασίας για μένα.
– Πώς βλέπετε τη σύγχρονη τέχνη, τα installations ας πούμε; Πιστεύετε ότι τέχνη είναι μόνο η ζωγραφική σε καμβά ή θεωρείτε ότι όλες οι μορφές τέχνης μπορούν να συνυπάρξουν;
Η τέχνη είναι ένας χώρος ελευθερίας. Βλέπω ζωγράφους με δυνατότητες, νέα παιδιά που κατέχουν το αντικείμενο και μου αρέσουν. Τώρα τα υπόλοιπα, installations, video δεν προκύπτουν από κάπου. Πώς είναι δυνατόν να αποδεχθώ ένα πράγμα που είναι απλώς μια μίμηση, μια ιδέα; Η τέχνη δεν είναι μια ιδέα, πρέπει να προκύψει μέσα από το πλάσιμο, από τα χρώματα. Γιατί δεν ψάχνουμε τον εαυτό μας και ψάχνουμε έξω;
– Αυτό είναι και η συμβουλή σας προς τους νέους καλλιτέχνες;
Βεβαίως. Η Ελλάδα ζει πολιτιστικά σε ένα μείγμα Δύσης και Ανατολής. Γιατί να μην ψάχνω σε αυτά; Επειδή είναι δύσκολο; Είναι δύσκολο να πάρεις ένα κομματάκι μιας τέχνης, όπως η βυζαντινή και να το αναπλάσεις. Αξίζει όμως.
– Η τέχνη τι σχέση έχει με την ταυτότητά μας; Μας λέει κάτι για τον εαυτό μας, πέρα από αυτό που μας αρέσει;
Δεν είναι θέμα αν μ’ αρέσει ή όχι. Ξέρω όμως ότι έχω αυτές τις παραστάσεις. Το έργο δεν είναι δυνατό να παραχθεί χωρίς το βίωμα. Κι αυτά που σου λέω είναι αυτά που κάνω.
– Και το ταλέντο πόση σημασία έχει στη ζωγραφική;
Δεν αρκεί το ταλέντο, το ταλέντο είναι σαν τη μίζα για να μπει μπροστά η μηχανή. Ξέρεις πόσα ταλέντα έχουν χαθεί; Παραδείγματος χάριν, έχεις ταλέντο να γράφεις. Tι θα γράψεις όμως; Όλοι μπορούμε να γράψουμε ένα ραβασάκι, κάποιος το ραβασάκι θα το γράψει καλύτερα και θα γίνει ποίημα.
Φωτογραφίες πάνω: «Ο δράκος σημαίνει τον δυνατό, τον γενναίο, ήταν ένα επίθετο που δινόταν στον επικό άνθρωπο. Βρίσκεται κάπου στα προάστια, έξω από την πόλη, είναι φύλακας ή τύραννος της πόλης. Τον θεωρώ έκπτωτο ήρωα, αλλά και παρατηρητή» λέει ο ζωγράφος για το θέμα του Αη Γιώργη με τον Δράκο που εμφανίζεται συχνά στα έργα του. (Eργα από την έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο υπό τον τίτλο «Ο βυζαντινός κόσμος του Τάσου Μαντζαβίνου»)
Φωτογραφίες κάτω: Eργα από την έκθεση «Η κρύπτη» στην γκαλερί Σκουφά
- Info:
«Η κρύπτη»: Εκθεση του Τάσου Μαντζαβίνου / Γκαλερί Σκουφά / Εως 12 Νοεμβρίου - «Ο Βυζαντινός Κόσμος του Τάσου Μαντζαβίνου» /Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο / Εως 12 Ιανουαρίου 2023
