Πληθυσμιακό Big Bang: Δεν μας χωράει ο τόπος

Φτάνουμε τα 8 δισεκατομμύρια κι ο πλανήτης αγκομαχά: Παρά τους πολέμους τη φτώχεια και τις πανδημίες, η Γη βιώνει μια εκρηκτική πληθυσμιακή αύξηση – Η Κίνα δίνει τα ηνία της πολυπληθέστερης χώρας στην Ινδία, η Αφρική «γεννά» τους περισσότερους από τα 65 εκατομμύρια ανθρώπους που γεννιούνται κάθε χρόνο και η Ευρώπη γερνάει παρά το νέο αίμα των μεταναστών που την κατακλύζουν τα τελευταία χρόνια

Σπύρος Χριστόπουλος/ ActionPress

Παρά την κλιματική – σχεδόν υπαρξιακή για τον πλανήτη – κρίση, παρά το ότι δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν και απειλούνται από την φτώχεια, την πείνα και τις διακρίσεις, παρά την πανδημία του κορωνοϊού και τους πολέμους – με τελευταίο αυτόν στην Ουκρανία – που κλονίζουν την παγκόσμια οικονομία και σταθερότητα, παρά τα διάφορα αξιακά «πισωγυρίσματα», όπως π.χ. με τις αναχρονιστικές δικαστικές αποφάσεις στις ΗΠΑ περί των αμβλώσεων, η ανθρωπότητα ζει την καλύτερη στιγμή της ιστορίας της.

Είναι όντως αντιφατικό, αλλά ίσως είναι η πρώτη φορά που τόσοι πολλοί άνθρωποι απολαμβάνουν τόσα πολλά αγαθά, υπηρεσίες και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από την αύξηση τόσο του προσδόκιμου ζωής (από τα 64,6 έτη στις αρχές της δεκαετίας του ’90, φτάσαμε στα 72,6 έτη το 2019 και θα πάμε στα 77,2 έτη έως το 2050) όσο και του παγκόσμιου πληθυσμού. Πρόσφατα ο ΟΗΕ ανακοίνωσε πως είμαστε περίπου 7,94 δισεκατομμύρια και ότι στις 15 Νοεμβρίου θα γίνουμε 8 δισεκατομμύρια.

Χωράμε;

Είναι προφανές πως η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού δεν αποτελεί τον πλέον καθοριστικό δείκτη που να «πιστοποιεί» την ευημερία, την ισότητα και την πρόσβαση σε μια δίκαιη και αξιοπρεπή ζωή. Είναι όμως μια κρίσιμη ένδειξη για την πορεία της ανθρωπότητας, για το που και πώς ήταν και που πάει.

Από το 1800 ο αριθμός των ανθρώπων έχει σχεδόν οκταπλασιαστεί με το παγκόσμιο ΑΕΠ να είναι πάνω από 90 φορές υψηλότερο το 2015 σε σχέση με το 1820 – από 1,2 τρις δολάρια σε 108,12 τρις δολάρια -, αν και σήμερα το φτωχότερο 50% του πληθυσμού μοιράζεται μόλις το 8,5% του συνολικού παγκόσμιου εισοδήματος.

Πράγματι, αν και πέρασαν χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε το ένα δισεκατομμύριο, χρειάστηκαν μόλις 200 έτη για να επταπλασιαστεί ο παγκόσμιος πληθυσμός, ο οποίος υπολογίζεται – σύμφωνα με τον ΟΗΕ – ότι θα φτάσει τα 8,5 δισ το 2030, τα 9,7 δισ το 2050 και τα 10,9 δισ το 2100.

Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται αφενός στη βελτίωση των συστημάτων υγείας αφετέρου στην αύξηση της αστικοποίησης (και άρα της καλύτερης πρόσβασης σε υπηρεσίες και αγαθά, της βελτίωσης του εισοδήματος και του βιοτικού επιπέδου, κοκ) και της μετανάστευσης.

Το 2007 ήταν το έτος που για πρώτη φορά οι κάτοικοι σε αστικές περιοχές ξεπέρασαν αυτούς που ζουν σε αγροτικές, ενώ το 2050, το 66% των ανθρώπων θα κατοικεί σε αστικό περιβάλλον.

Ισορροπία δυνάμεων

Ωστόσο, επισημαίνεται πως ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού που είναι λιγότερο από 1%, είναι ο χαμηλότερος από το 1950.

Σε 61 κράτη, ο πληθυσμός θα μειωθεί κατά τουλάχιστον 1% μεταξύ του 2020 και του 2050, με τη Βουλγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, τη Σερβία και την Ουκρανία να περιμένουν μια μείωση της τάξης του 20%.

Η Ευρώπη είναι από τις ηπείρους που «αιμορραγούν» καθώς εδώ και δεκαετίες ο αριθμός των γεννήσεων διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα, παρά το ότι ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 92,3 εκατομμύρια από το 1960 έως το 2022. Ωστόσο, η πληθυσμιακή της ανάπτυξη επιβραδύνεται καθώς η ετήσια αύξηση των 3 εκατομμυρίων τη δεκαετία του ’60, έπεσε στους 700.000 την περίοδο 2005 -2020, ενώ εκτιμάται πως θα συνεχίσει να συρρικνώνεται έως το 2100.

Συρρίκνωση καταγράφεται και σε πολλά κράτη της Ασίας (π.χ. Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Κίνα), με την Αφρική να είναι η ήπειρος που θα πρωτοστατήσει στην αύξηση του πληθυσμού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι 5 από τις 8 χώρες με τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή αύξηση έως το 2050 εντοπίζονται στην Αφρική (πρόκειται για τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, τη Νιγηρία, την Τανζανία – την οκτάδα συμπληρώνουν Ινδία, Πακιστάν και Φιλιππίνες) ενώ σε καλή μοίρα είναι και οι ΗΠΑ (από 337 εκατομμύρια σήμερα θα φτάσει τα 375 εκατ. το 2050), οι οποίες θα φτάσουν στην κορύφωση του πληθυσμού τους στα τέλη της δεκαετίας του 2030, όταν και θα αρχίσει η μείωση.

African power

Η αύξηση των ηλικιωμένων και η μείωση των ανθρώπων σε παραγωγικές ηλικίες έχει τεράστια επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη, στα δημόσια οικονομικά, στην εργασία και στην παραγωγή ενώ θέτει τεράστιες πολιτικές προκλήσεις.

Σήμερα οι ηλικιωμένοι αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού σε Ιαπωνία, Ιταλία και Γερμανία, κράτη με μεγάλη παραγωγική δραστηριότητα, τη στιγμή που εκτιμάται πως οι άνω των 65 ετών από 10% που είναι το 2022, θα εκτοξευτούν στο 16% το 2050. Είναι χαρακτηριστικό πως οι άνθρωποι ηλικίας άνω των 65 ετών ξεπερνούν παγκοσμίως το 1 δισεκατομμύριο και οι άνω των 80 ετών τα 210 εκατομμύρια, αριθμοί διπλάσιοι σε σχέση με το 2010.

Είναι ξεκάθαρο πως όπου μειώνεται ο πληθυσμός, θα μειώνεται και η οικονομική ανάπτυξη. Για αυτό και πολλοί εκτιμούν πως τα επόμενα χρόνια θα πρέπει να μεταφερθεί στην Αφρική ολοένα και περισσότερη παραγωγή διότι η εναλλακτική, αυτή της μαζικής μετανάστευσης σε χώρες, των οποίων ο πληθυσμός μειώνεται, δεν είναι βιώσιμη.

Πέφτει η Κίνα, πρώτη η Ινδία

Ένα όμως εξαιρετικά σημαντικό εύρημα είναι η ανατροπή στην πρώτη θέση των πολυπληθέστερων κρατών. Αν και η Κίνα είχε τα ηνία εδώ και δεκαετίες, θα χάσει την πρωτιά από την Ινδία το 2023 (η Ινδία έχει 1,412 δισεκατομμύρια  – έναντι 1,4126 της Κίνας – ενώ το 2050 θα έχει 1,6 δις έναντι 1,3 δις στην Κίνα). Το 2022 θα είναι η πρώτη φορά από το λιμό του 1959 – 1961 που ο πληθυσμός της Κίνας θα μειωθεί, εξέλιξη  απρόσμενη, δεδομένου ότι προωθείται η «πολιτική των τριών παιδιών» που συνοδεύεται από φοροαπαλλαγές και κίνητρα.

Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η κοινωνία συνήθισε στις μικρές οικογένειες μετά την εφαρμογή της πολιτικής του ενός παιδιού που ίσχυε από τη δεκαετία του ’80 (καταργήθηκε το 2016), μια άλλη είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία δεδομένου ότι την περίοδο του περιορισμού των γεννήσεων, προτιμούνταν τα αγόρια ενώ άλλοι αναφέρουν το υψηλό κόστος διαβίωσης και τη μεγάλη ηλικία γάμου των γυναικών.

Απόρροια των περιορισμένων γεννήσεων (από 2,6 παιδιά ανά γυναίκα στα τέλη της δεκαετίας του ’80, το 2021 ήταν 1,15 παιδιά ανά γυναίκα) είναι ότι η πληθυσμιακή μείωση επήλθε νωρίτερα από το 2032 που αναμενόταν. Η Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών της Σανγκάης αναφέρει πως η Κίνα το 2100 θα έχει 587 εκατομμύρια κατοίκους, δηλαδή τους μισούς από ότι έχει σήμερα, γεγονός που συνεπάγεται τεράστιες ανατροπές τόσο στην οικονομική και κοινωνική ζωή των Κινέζων όσο και στην παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας.