Σε έξαρση το φαινόμενο της εγκληματικότητας των ανηλίκων με κύριες αιτίες την απουσία εκπαίδευσης και την ενδοοικογενειακή βία.
Χριστίνα Πολυγένη/ActionPress
Τον Φεβρουάριο του 1993, ο δίχρονος Τζέιμς Μπάλγκερ εξαφανίζεται από ένα εμπορικό κέντρο του Λίβερπουλ, όπου βρισκόταν με την μητέρα του. Εκείνη την ημέρα, τουλάχιστον 30 άτομα τον είδαν στον δρόμο να κλαίει οδηγούμενος από δύο μεγαλύτερα παιδιά, κανένας όμως δεν έδωσε σημασία. Λίγες μέρες αργότερα το σώμα του παιδιού βρίσκεται νεκρό, βίαια χτυπημένο, και η κοινή γνώμη σοκάρεται περισσότερο μαθαίνοντας ότι οι ένοχοι ήταν τα δύο δεκάχρονα αγόρια, ο Ρόμπερτ Τόμσον και ο Τζον Βέναμπελς.
Παρά την ηλικία τους, λόγω της βιαιότητας του εγκλήματος, εξαιρέθηκαν από τα δικαστήρια ανηλίκων και δικάστηκαν κανονικά ως ενήλικες. Φτάνοντας όμως στην ηλικία αποφυλάκισης και όντας έτοιμοι να βγουν στην κοινωνία, ένα μεγάλο κομμάτι της θεώρησε ότι όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αρκετά, αλλά απαίτησε και την συνέχιση του εγκλεισμού τους. Είναι βέβαιο ότι τόσο ο Τόμσον όσο και ο Βέναμπελς έχουν στιγματιστεί εφ’ όρου ζωής.
Η εγκληματικότητα των ανηλίκων δεν είναι νέο φαινόμενο στην Ευρώπη. Οι πρώτες δραματικές αυξητικές τάσεις ξεκίνησαν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 90. Ενδεικτικά, στην Αγγλία και την Ουαλία το 1986, μεταξύ των ηλικιών 14-16 υπήρξαν 360 καταδίκες στις 100.000 για βίαια εγκλήματα, αριθμός που το 1994 αυξήθηκε στις 580. Στην Γερμανία οι αριθμοί είναι υψηλότεροι, τόσο των βίαιων εγκλημάτων όσο και των απλούστερων περιστατικών βίας. Στη Σουηδία, το 2008 από τα περίπου 120.000 άτομα που καταγράφηκαν ως ύποπτοι για κάποιου είδους αδίκημα, οι 30.300 ήταν νέοι μεταξύ 15 και 20 ετών.
Και πάλι όμως, οι αριθμοί δείχνουν ότι στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες η εφηβική βία βρίσκεται σε πτώση. Στην Ελλάδα από την άλλη, μόνο την περίοδο Ιανουαρίου – Αυγούστου 2021, 218 ανήλικοι χτυπήθηκαν και 211 δηλώθηκε ότι έπεσαν θύματα κλοπής από συνομηλίκους τους. Περίπου 1.700 υποθέσεις τον χρόνο φτάνουν στα δικαστήρια με κατηγορούμενους ανήλικους για εγκλήματα κλοπών, ξυλοδαρμών και διακίνησης ναρκωτικών, αν και τα στατιστικά στοιχεία δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως την πραγματικότητα.
Λύση η επανένταξη
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις στους τομείς της εγκληματολογίας, της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής και της κοινωνιολογίας έχουν προσφέρει αρκετές πληροφορίες για να κατανοήσουμε ότι όταν το σύστημα περνάει από το «τίποτα δεν δουλεύει», στο «τι δουλεύει καλύτερα» κι από εκεί στο «τι δουλεύει καλύτερα για τον καθένα ξεχωριστά», όπου αντιμετωπίζεται δηλαδή ο νεαρός εγκληματίας ως μια ξεχωριστή οντότητα για την επανένταξή του, το σύστημα προσφέρει ορατά αποτελέσματα.
Αναμφισβήτητα ο σωφρονισμός δεν αποτελεί λύση επί του θέματος. Οι μελέτες δείχνουν ότι όπου οι προϋπολογισμοί των υπηρεσιών ανηλίκων μειώνονται και η επανένταξη στην κοινωνία δεν δίνει έμφαση στα προβλήματα πίσω από την εγκληματικότητα, η εγκληματική συμπεριφορά αυξάνεται αμέσως και ότι οι νέοι βγαίνοντας από ένα σωφρονιστικό ίδρυμα καταλήγουν στην επανάληψη εγκληματικών συμπεριφορών, κοινώς η παραβατική συμπεριφορά ανακυκλώνεται.
Οι αιτίες του φαινομένου
Η βασική λύση που προτείνεται για την αντιμετώπιση του φαινομένου είναι η εστίαση στους λόγους που προκαλούν την έκρηξη βίας στις ηλικίες αυτές και οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί και διάφοροι.
Θέμα εκπαίδευσης: Μια βασική αιτία είναι το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης ή η ελλιπής παρουσία στο σχολείο και είναι αίτια συνδεδεμένα πολλές φορές και με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας και της περιοχής στην οποία ζουν οι νέοι. Παρατηρείται ότι στις περιοχές που πάσχουν από μεγάλα ποσοστά ανεργίας και φτώχειας τα ποσοστά της νεανικής παραβατικότητας έχουν αυξητική τάση. Επίσης, τόσο στην Γερμανία όσο και στη Γαλλία, σε περιοχές που κατοικούνται μετανάστες, τόσο λόγω γλωσσικού όσο και κοινωνικού αποκλεισμού, η εγκληματικότητα στους νέους είναι αυξημένη. Η σωστή εκπαίδευση, η εκπαίδευση που δεν υποχρηματοδοτείται και η πλήρης παρουσία στο σχολείο βοηθά τους νέους να πάρουν βάσεις για το μέλλον τους, να συμμορφώνονται με τις κοινωνικές νόρμες και είναι επένδυση και για το κράτος.
Ενδοοικογενειακή βία: Μια άλλη βασική αιτία είναι η ενδοοικογενειακή βία και η βία στον άμεσο περίγυρο. Τα παιδιά που βιώνουν την βία από πολύ μικρή ηλικία έχουν την τάση να μιμούνται με μεγάλη ευκολία αυτές τις συμπεριφορές και να γίνονται βιαιότερα όσο μεγαλώνουν. Εκτός όμως από την βία στην οικογένεια, παρατηρείται ότι οι νέοι στις ηλικίες αυτές λόγω ετεροπροσδιορισμού και πίεσης από τους συνομηλίκους τους μπορεί να εμπλακούν σε εγκληματικές πράξεις.
Ναρκωτικά: Ένας ακόμη λόγος είναι η χρήση ουσιών, σε όλο και μικρότερες ηλικίες, κάτι που συμβαίνει και στην χώρα μας. Οι νέοι που κάνουν χρήση ουσιών καταφεύγουν εύκολα στις κλοπές για να εξασφαλίσουν τα ναρκωτικά τους.
ΜΜΕ και ηλεκτρονικά παιχνίδια: Ανάμεσα στους λόγους για την παραβατική συμπεριφορά των νέων περιλαμβάνονται τα ΜΜΕ και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, μέσα από τα οποία τα λανθασμένα πρότυπα που προβάλλονται βοηθούν στην ενστάλαξη των βίαιων σκέψεων σε μια ηλικία που ακόμη η ψυχολογία επηρεάζεται εύκολα και δύναται να οδηγήσει σε παραβατική συμπεριφορά.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, κανένας δεν παίζει μεγαλύτερο ρόλο από την ίδια την οικογένεια. Η αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού είναι ίσως το σημαντικότερο όπλο κατά της παραβατικότητας. Μέσα από την σχέση αυτή, το παιδί μαθαίνει ποιές είναι οι αποδεκτές συμπεριφορές, το σωστό και το λάθος και αποκτά ηθικούς φραγμούς. Η οικογένεια οφείλει να αφουγκράζεται και να αντιμετωπίζει άμεσα τις λανθασμένες συμπεριφορές του παιδιού. Είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι η συμπεριφορά των παιδιών και των νέων αντικατοπτρίζει την συμπεριφορά των μεγάλων, και η παραβατικότητά τους αναδεικνύει τα προβλήματα της κοινωνίας. Μόνο η πρόληψη τόσο από την πλευρά της οικογένειας, όσο και από το σχολείο και το κράτος, μέσω χάραξης πολιτικών, είναι το σημαντικότερο ανάχωμα ενάντια σε τέτοιες συμπεριφορές.
Τι προβλέπει ο νόμος
Στην Ελλάδα, το κατώτερο ηλικιακό όριο για αξιόποινες πράξεις είναι τα 12 έτη και οι ανήλικοι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) από 12 έως 15 ετών επιβάλλονται αναμορφωτικά ή και θεραπευτικά μέτρα και β) από 15 έως 18 χρονών μπορεί να επιβληθεί ο εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Στις χώρες τις Ευρώπης η ηλικία από την οποία ένα παιδί μπορεί να κριθεί ικανό για κάποιου είδους αδίκημα διαφέρει.
Στη Βρετανία τα παιδιά κάτω των 10 κρίνονται doli incapax, στην Σουηδία τα 15 έτη είναι το μίνιμουμ για να κριθεί κάποιος υπεύθυνος για εγκληματική ενέργεια. Γενικότερα όμως στην Ευρώπη, οι χώρες που επένδυσαν περισσότερο σε συστήματα αποκατάστασης και επανένταξης και λιγότερο στον σωφρονισμό, όπως η Φινλανδία, είδαν τα νούμερα της νεανικής εγκληματικότητας να πέφτουν.
ΑΡΙΘΜΟΙ
- 1.700 ανήλικοι οδηγούνται στα ελληνικά δικαστήρια κάθε χρόνο
- 218 ανήλικοι χτυπήθηκαν από συνομηλίκους μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2021
