Με αφορμή την ολιστική παρέμβαση που ετοιμάζει στον ιστορικό τόπο του Ισλαχανέ στη Θεσσαλονίκη ο σκηνοθέτης μιλά στο Action24Press για το πώς η καλλιτεχνική δημιουργία οφείλει να αφυπνίσει συνειδήσεις σε μια περίοδο αλλεπάλληλων κρίσεων.
Συνέντευξη στην Ισμα Τουλάτου για το ActionPress
Μια ολιστική παρέμβαση-εγκατάσταση που μετατρέπει τον ιστορικό τόπο του Ισλαχανέ στη Θεσσαλονίκη σε πολιτιστικό γεγονός με αφορμή την τραυματική επέτειο του 1922 προτείνει ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής και το Θέατρο Σημείο στο πλαίσιο του θεσμού «Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός». Πρόκειται για ένα τολμηρό πρότζεκτ που αποτελεί πραγματική πρόκληση για τα εγχώρια – και ίσως όχι μόνο- δεδομένα και θα λάβει χώρα στις 5&6 Σεπτεμβρίου. Μια διαλεκτική ανάμεσα στον λόγο, τον χώρο και τον χρόνο με πυρήνα 10 θεατρικά ταχυδράματα που υπογράφουν οι συγγραφείς Ακης Δήμου, Ισίδωρος Ζουργός, Μιχάλης Μακρόπουλος, Γλυκερία Μπασδέκη, Σοφία Νικολαϊδου, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Τσιμάρας Τζανάτος, Στέλιος Χατζηαδαμίδης, Χρήστος Χρυσόπουλος και Γιάννης Χρυσούλης.
Πέρα από τους καλλιτέχνες που θα υποστηρίξουν το εγχείρημα θα συμμετάσχουν επίσης φιλόσοφοι, αρχιτέκτονες, χτίστες, σιδηρουργοί, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, άνθρωποι της περιοχής, μαθητές αλλά και αρμένιοι μουσικοί.
Mε νοηματικό ιστό τη μοναδική διαδρομή του Ισλαχανέ – ενός Ορφανοτροφείου Αρρένων- στην ιστορία του ελληνικού κράτους, η παρέμβαση επιχειρεί ν΄ανακαλύψει τί μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους σε μια κατανόηση του παρελθόντος προσανατολισμένη στην συμπερίληψη αντί του αποκλεισμού. Για όλ΄αυτά, ο Νίκος Διαμαντής μιλά στην Action 24 press.
-Τι ετοιμάζετε στον ιστορικό τόπο του Ισλαχανέ; Πώς θα το χαρακτηρίζατε;
Θα έλεγα ότι πρόκειται για μια χειρονομία. Μια ολιστική παρέμβαση η οποία περιλαμβάνει θεατρική παράσταση, εικαστική εγκατάσταση, ανοιχτή συζήτηση και ανοιχτό κάλεσμα με τη συμμετοχή 10 συγγραφέων, 10 ηθοποιών, τριών εικαστικών καλλιτεχνών, 11 συνομιλητών από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών και των επιστημών αλλά και πολιτών. Αφορμή στάθηκε η τραυματική επέτειος του ’22. Σκεφτήκαμε το πώς η Ιστορία μπορεί να γίνει όχημα για να κάνει κανείς ένα βήμα μπροστά, να συνθέσει πράγματα που θα βοηθήσουν να δημιουργηθεί ένα υγιέστερο μέλλον. Αυτό θα γίνει εάν πραγματωθεί κάτι το οποίο όλοι συζητούμε, όλοι συμφωνούμε αλλά τελικά δεν κάνουμε. Να είμαστε, δηλαδή, ανοιχτοί, συμμετοχικοί, να βλέπουμε τον διπλανό μας και να τον βοηθάμε, να κατανοούμε και ν΄αποδεχόμαστε τις διαφορές των πολιτισμών, να τις συνθέτουμε και μέσα απ΄αυτή τη διαδικασία να συμβάλλουμε στην αντιμετώπιση των τεράστιων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε.
-Γιατί επιλέξατε το Ισλαχανέ;
Επιχειρώντας να προσεγγίσουμε το ’22 επικεντρωθήκαμε στην παραδειγματική σύνθεση πολιτισμών που συνέβη στο Ισλαχανέ, ένα οθωμανικό ορφανοτροφείο στη Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη είναι η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, μια πολυπολιτισμική πόλη που στο διάβα της ιστορία της στο εσωτερικό της συνυπήρξαν με πολύ μεγάλη δύναμη και τρόπους – με τρόπους δύσκολους- Χριστιανοί, Εβραίοι, Οθωμανοί και πολλοί άλλοι. Στο Ισλαχανέ, στο «Σπίτι της Αποκατάστασης» δηλαδή, όπως προκύπτει από την ετυμολογία της λέξης (isla που σήμαινε τακτοποίηση, αποκατάσταση και –hane, δηλαδή σπίτι, εστία) φοιτούσαν παιδιά ορφανά αλλά όχι μόνο Μουσουλμάνοι, μπορούσαν να φοιτήσουν και Χριστιανοί κι Εβραίοι και Αρμένιοι κλπ. Ιδρύθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και στο πέρασμα του χρόνου στέγασε με διάφορους τρόπους ένα Γυμνάσιο, προσφυγικές οικογένειες, καταδιωκόμενους του Εμφυλίου.
-Όλα αυτά πώς αποτυπώνονται στην πρότασή σας;
Στον πυρήνα της βρίσκονται 10 θεατρικά ταχυδράματα με θέμα το Ισλαχανέ που αποτελούν παραγγελία του θεάτρου Σημείο σε πολύ σημαντικούς συγγραφείς-διαφορετικής «θερμοκρασίας» και ύφους. Παρουσιάζονται από ερμηνευτές, ηθοποιούς, περφόρμερ, ανάπηρους χορευτές, λυρικούς τραγουδιστές και διατρέχουν την ιστορία εφαπτόμενων θρησκειών, ανθρώπων, συνειδήσεων, οικογενειών, ορφανών, μουσουλμάνων, χριστιανών, σιδηρουργών, τεχνουργών, ανθρώπων του μόχθου κλπ. Η παράσταση συνομιλεί με αντικείμενα, προφορικές μαρτυρίες, ήχους, με το σήμερα, με τα τραύματα, τον φόβο, την προκατάληψη, την ελπίδα και συμπλέκεται με την εικαστική εγκατάσταση-χειρονομία.
-Η λέξη χειρονομία επανέρχεται σταθερά στον λόγο σας. Πώς την εννοείτε εν προκειμένω;
Κατά τη γνώμη μου η χειρονομία προσφέρει σ΄αυτόν που την αντιμετωπίζει τη δυνατότητα του στοχασμού. Είναι μια δημόσια παρέμβαση στοχασμού που δίνει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να δημιουργήσουν στρώματα σκέψεων, διαθέσεων, πληροφοριών τα οποία – αλληλεπικαλυπτόμενα- θα τους βοηθήσουν ν΄αποκτήσουν μια συμπληρωματική διάσταση κοινωνικής θεώρησης. Θα’ λεγα πως στην συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια απόπειρα συμπίεσης προς την κατεύθυνση της δημόσιας παρέμβασης, του ρόλου της Τέχνης και του καλλιτέχνη. Χρησιμοποιώ τη λέξη συμπίεση για ν΄αποδώσω την αγωνία, τη δύναμη, την προσπάθεια, την ενάργεια που έχουν και οι 40 καλλιτέχνες που συμμετέχουν προκειμένου να «τεντώσουν» τις πληροφορίες, τις δράσεις, τις παρεμβάσεις τους μέχρι το σήμερα. Την προσπάθεια συμπίεσης της κοινωνικής χρησιμότητας σήμερα, εδώ, τώρα.
-Ως σκηνοθέτης πώς το προσεγγίζετε όλο αυτό;
Με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα τόσο σε επίπεδο χώρας όσο και ευρύτερα, σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο, με τις τεράστιες αλλαγές που βιώνουμε οφείλουμε να δημιουργήσουμε και να στοχαστούμε με τελείως διαφορετικά εργαλεία αυτό που ονόμασα συμπίεση πληροφοριών. Με εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να δημιουργήσουμε καλλιτεχνικές παρεμβάσεις προς το κοινό καλό. Επιμένω σ΄αυτό που λέω: έχουμε ξεχάσει την έννοια του κοινού καλού, την αίσθηση του συν-υπάρχειν και δη σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά μέσα από την καταστροφή του πολέμου, την κλιματική αλλαγή, τη γενικότερη κοινωνική απειλή που εκφράζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, το τεράστιο ζήτημα της μετακίνησης πληθυσμών… Μέσα απ΄αυτό το πρίσμα θεωρώ ότι το κοινό καλό οφείλει να ξαναγίνει προτεραιότητα για τον καλλιτέχνη. Η καλλιτεχνική δημιουργία πρέπει να βρει τρόπους να δραστηριοποιηθεί, ν΄αφυπνίσει συνειδήσεις, να κάνει ορατό το αόρατο, ν΄αναζητήσει τη σύμπλευση. Εχουμε εθιστεί σε εικόνες βίας, στην αναζήτηση της ευμάρειας, στην αλαζονεία των πλούτων, στην καταστροφή των φτωχών, στον θάνατο που περνάει μέσα μας… Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι ν΄αναδείξει τον κοινό βηματισμό του ανθρώπου προς το καλό. Και δεν το λέω ούτε με τη θρησκευτική ούτε με την απλοϊκή έννοια του όρου. Το λέω με όρους ανεκτικότητας, σύμπλευσης και πορείας προς ένα κοινό μέλλον…
-Η Ιστορία τί ρόλο μπορεί να παίξει σε μια τέτοια κατεύθυνση;
Είναι σαφώς ένα ανεξάντλητο πεδίο. Δεν το λέω από την πλευρά της γνώσης αλλά από την πλευρά του διανύσματος. Τί την κάνεις, δηλαδή, αυτή τη γνώση. Η Ιστορία μπορεί να στηρίξει την καλλιτεχνική δραστηριότητα αρκεί να τη χρησιμοποιήσεις ως εφαλτήριο προκειμένου να κάνεις συνθέσεις και να προχωρήσεις με δύναμη μπροστά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να δει κανείς την Ιστορία. Εν προκειμένω, στην παρέμβαση στο Ισλαχανέ, επιλέξαμε να τη δούμε μέσα από τη διαδρομή των απλών ανθρώπων σ΄ένα εμβληματικό κτίσμα. Αλλά η Ιστορία είναι μια τεράστια δεξαμενή. Το βλέπουμε στην τραγωδία, στους μύθους που επαναλαμβάνονται, στον Σαίξπηρ, σε πολλά είδη θεάτρου: προσφέρει παραδειγματικό υλικό το οποίο χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες προκειμένου να μιλήσουν για πράγματα που καίνε στην εποχή τους. Η συντριπτική διαφορά είναι ότι στη σημερινή εποχή – μια εποχή αλαζονείας που όμοιά της σε καταστροφικό επίπεδο θεωρώ ότι δεν έχει ξαναζήσει ο άνθρωπος- απαιτεί τολμηρές καλλιτεχνικές παρεμβάσεις διαφορετικού είδους οι οποίες στοχεύουν, θα το επαναλάβω, στο κοινό καλό. Ο τρόπος που ποδοπατούνται οι ανθρώπινες αξίες στην εποχή μας φοβάμαι ότι κινδυνεύει να σπάσει το ανθρώπινο τόξο….
-Ωστόσο η πανδημία έπληξε πολύ σκληρά το Θέατρο. Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα;
Δε νομίζω ότι ο κόσμος ενδιαφέρεται πλέον για το Θέατρο. Είναι πολύ δύσπιστος κι αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους. Ενας απ΄αυτούς είναι η αλαζονική διάθεση του Θεάτρου απέναντι σε θέματα που αφορούν τον κόσμο. Μέσα από τον κορωνοϊό και την προσπάθειά του να επιπλεύσει, να υπάρξει, φοβάμαι πως υπήρξε μια επιπολαιότητα στον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν ζητήματα, θεατρικά είδη, παραστάσεις κλπ. Αυτό δημιούργησε μια επίπλαστη ευμάρεια πολλαπλών παραστάσεων όπου πρέπει κάποια στιγμή να βάλουμε ένα φρένο και να στοχαστούμε αν έχουν λόγο να γίνονται. Αυτό είναι πολύ σκληρό αλλά το Θέατρο κινδυνεύει από το γεγονός ότι το κοινό του δεν ανανεώνεται. Είναι πολύ σοβαρό θέμα αυτό, μια συζήτηση που αν αποφασίσουμε κάποια στιγμή να κάνουμε θα είναι πολύ σκληρή…
-Να πούμε μια κουβέντα και για τη νέα σεζόν του θεάτρου Σημείο;
Η νέα σεζόν περιλαμβάνει τρία πράγματα. Μια νέα δουλειά σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη που θα παρουσιαστεί σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Διαμαντή και αφορά σ΄ένα καινούριο έργο, θα επαναληφθεί ο «Δον Ζουάν» σε σκηνοθεσία του ιδίου και από το ’23 θα κάνω μια προσωπική παρέμβαση με τον «Γλάρο» του Τσέχωφ θέλοντας να μιλήσω για την επανάσταση, τη νέα γενιά, την καλλιτεχνική δημιουργία όλ΄αυτά που με μεγάλη μαεστρία θίγει ο συγγραφέας…
Info:
Η παρέμβαση-εγκατάσταση στο Ισλαχανέ θα πραγματοποιηθεί στις 5&6 Σεπτεμβρίου. Σκηνοθεσία-Δραματουργία: Ν. Διαμαντής, επιμέλεια: Ιωάννα Μακρή, επιστημονικοί σύμβουλοι: Ελένη Κυραμαργιού, Αρετή Κονδυλίδου, επιμέλεια εικαστικής έκθεσης: Φ. Σακαλής, εικαστικοί: Δ. Αντωνίτσης, Γ. Λάππας, Εύα Στεφανή, μουσική: Δ. Μαραμής, κίνηση: Κ. Μίχος.
