Σπουδαίοι πίνακες ζωγραφικής αποκαλύπτουν τα μυστικά τους δίνοντας νέα «ζωή» και αξία σε εμβληματικές, ιστορικές δημιουργίες
Ελένη Λογοθέτη/ ActionPress
Η άγνωστη αυτοπροσωπογραφία του Βαν Γκογκ που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, με τη βοήθεια της τεχνολογίας των ακτίνων X, «κάτω» από τον πίνακά του «Κεφάλι χωρικής», προκάλεσε ενθουσιασμό στους ειδικούς της Τέχνης και παγκόσμιο ενδιαφέρον καθώς, ένα μυστικό του μεγάλου ζωγράφου, για την ακρίβεια ο ίδιος ο ζωγράφος, αποκαλύφθηκε στον κόσμο, μετά από σχεδόν 120 χρόνια.
Ο Βαν Γκογκ πιθανότατα ζωγράφισε τον πίνακα σε καμβά πάνω στην υπάρχουσα αυτοπροσωπογραφία του για λόγους οικονομίας. Ωστόσο, κι άλλοι διάσημοι ζωγράφοι μπήκαν στον πειρασμό να δείξουν τον εαυτό τους «κρύβοντας» εντέχνως τις αυτοπροσωπογραφίες τους μέσα στα έργα τους.
Άλλοι πάλι αποφάσισαν να περάσουν κρυφά μηνύματα – απαγορευμένα για την εποχή τους ή ακόμα και αιρετικά – μέσα από τους πίνακές τους, που αποκαλύφθηκαν πολλές δεκαετίες ή και αιώνες αργότερα και έκαναν αυτά τα έργα ακόμα πιο συναρπαστικά.
Γιαν φαν Άικ – «Το Πορτρέτο των Αρνολφίνι» (πίνακας γνωστός και σαν Ο Γάμος των Αρνολφίνι), 1434
Και κάπου εκεί στο βάθος κρύβεται ένας μικρός ζωγράφος, που θα έλεγε και ο Μπομπ Ρος. Σε αυτόν τον πίνακα του Φλαμανδού ζωγράφου, ο οποίος θεωρείται ένα από τα πιο πρωτότυπα έργα στη Δυτική ιστορία, ο καλλιτέχνης «κρύβεται» μέσα σε έναν καθρέπτη που βρίσκεται στο βάθος, στον τοίχο πίσω από το ζευγάρι, στο κέντρο του πίνακα.
Στην αντανάκλαση του καθρέπτη απεικονίζονται δύο ακόμα φιγούρες, τόσο μικροσκοπικές που χρειάζεται κανείς μεγεθυντικό φακό για να τις δει. Η αντρική φιγούρα λέγεται ότι είναι ο ίδιος ο ζωγράφος. Επίσης, υπάρχει επιγραφή πάνω από τον καθρέπτη «Johannes de Eyck fuit hic 1434» (Ο Γιαν βαν Αϊκ ήταν εδώ 1434), που δηλώνει ξεκάθαρα την παρουσία του καλλιτέχνη στον χώρο.
Καραβάτζιο – «Ο Δαβίδ με το κεφάλι του Γολιάθ», 1609–10
Ο Μικελάντζελο Μερίζι από την μικρή πόλη Καραβάτζιο έζησε έντονα, μέχρι και περιθωριακά και πέθανε νέος, σε ηλικία μόλις 38 ετών, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ο ίδιος ζωγράφιζε πολλές φορές τον εαυτό του ως νεαρό, έκφυλο Βάκχο αλλά ένα από τα αγαπημένα του θέματα ήταν η πάλη του Δαβίδ και του Γολιάθ – του καλού και του κακού. Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, αποφάσισε να συμπεριλάβει μια αυτοπροσωπογραφία του σε μια απεικόνιση του νικητή Δαβίδ να κρατά το κομμένο κεφάλι του Γολιάθ. Σε αυτό τον πίνακα, ο Καραβάτζιο δεν είναι ο νέος, στιβαρός και εμφανίσιμος Δαβίδ, αλλά ο ηττημένος Γολιάθ, για την ακρίβεια απεικονίζεται στο κομμένο, ανατριχιαστικό κεφάλι του Γολιάθ.
Λέγεται ότι για τον θλιμμένο – αν και νικητή – Δαβίδ χρησιμοποίησε ως μοντέλο τον εραστή του.
Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1503-1519) – Η άλλη γυναίκα κάτω από τη Μόνα Λίζα
Για την Τζιοκόντα του Ντα Βίντσι έχουν ακουστεί διάφορες θεωρίες με πιο γνωστή ότι πρόκειται για «πειραγμένη» αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του ζωγράφου. Ωστόσο, οι ιστορικοί της Τέχνης είναι κατηγορηματικοί: ο διάσημος πίνακας είναι πορτρέτο της Λίζα ντελ Τζιοκόντο, συζύγου του εύπορου έμπορου μεταξιού Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο, σύμφωνα και με ιδιόχειρο σημείωμα του Αγκοστίνο Βεσπούτσι, του 1503.
Το 2015, ο Γάλλος επιστήμονας Πασκάλ Κοτέ τάραξε τα νερά όταν ανακοίνωσε ότι – μετά από 10 χρόνια ανάλυσης του πιο αναγνωρίσιμου και ακριβού έργου Τέχνης στον κόσμο με ειδικές δέσμες φωτός – ανακάλυψε ένα άλλο πορτρέτο «κρυμμένο» στον πίνακα: μία άλλη γυναίκα καθιστή στην ίδια θέση αλλά χωρίς το ευθύ βλέμμα που σε ακολουθεί παντού, ούτε το αινιγματικό χαμόγελο της Μόνα Λίζα, τα δύο βασικά στοιχεία δηλαδή που έκαναν διάσημο τον πίνακα.
Σύμφωνα με τον Κοτέ, πρόκειται για το πορτρέτο της Λίσα Γκεραρντίνι, μιας εντελώς άλλης γυναίκας και όχι προσχέδιο του Ντα Βίντσι για τη Λίζα ντελ Τζιοκόντο.
Το μουσείο του Λούβρου – το οποίο είχε δώσει στον Κοτέ πρόσβαση στο πίνακα για ιδιωτική μελέτη – αρνήθηκε να σχολιάσει την ανακάλυψη του επιστήμονα γιατί «δεν ήταν μέρος της επιστημονικής ομάδας». Όπως όμως δήλωσε στο BBC ο ιστορικός Τέχνης Αντριου Γκράχαμ Ντίξον, αν αυτή η άποψη γινόταν αποδεκτή, τότε θα έπρεπε να αλλάξει η ονομασία του πίνακα, άρα να μην υπάρχει πια η Μόνα Λίζα και αυτό θα ήταν «μία από τις ειδήσεις του αιώνα».
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος στη θεϊκή «Δημιουργία του Αδάμ» – Μιχαήλ Άγγελος (1508-1512)
Είναι γνωστό ότι ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν εξαιρετικός καλλιτέχνης, αρχιτέκτονας και γλύπτης. Ωστόσο, δεν γνωρίζουν πολλοί ότι ήταν και εξίσου ικανός ανατόμος, που συνήθιζε να ανοίγει πτώματα με σκοπό να κάνει ανατομικά σκίτσα!
Η διάσημη και περίφημη νωπογραφία στο ταβάνι της Καπέλα Σιστίνα, στο Βατικανό, κρύβει μέσα της την δύναμη του ανθρώπινου νου, κάτι αιρετικό για την εποχή όπου τα θεία ήταν το παν αλλά και το μέρος στο οποίο βρίσκεται.
Την διαπίστωση ότι οι φιγούρες και τα σχήματα που απεικονίζονται πίσω από τη φιγούρα του Θεού, μέσα στο δεξί πλαίσιο, φαίνονται να αποτελούν μια ανατομικά ακριβή εικόνα του ανθρώπινου εγκεφάλου έκανε μόλις το 1990 ο Αμερικανός ιατρός Φρανκ Μέσμπεργκερ (Frank Meshberger), δημοσιεύοντας το άρθρο του στο έγκριτο Journal of the American Medical Association. Η άποψή του έγινε ευρέως αποδεκτή και έδωσε μια άλλη διάσταση και οπτική στο διάσημο έργο.
Ενας άλλος Μυστικός Δείπνος στη «Βεράντα καφενείου τη νύχτα», Βίνσεντ βαν Γκογκ (1888)
Στον μαγευτικό πίνακά του ο ασταθής ψυχικά και αυτοκαταστροφικός εξπρεσιονιστής έδειξε μια άλλη πλευρά του, με θρησκευτικές ανησυχίες και αναζητήσεις – ο ίδιος ο βαν Γκονγκ ήταν πολύ θρήσκος και ο πατέρας του ήταν ιερέας.
Αν προσέξει κανείς την «παρέα» που κάθεται στα τραπεζάκια, γύρω από τον σερβιτόρο, θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για ακριβώς 12 φιγούρες, σε διάταξη που μοιάζει πολύ με τον Μυστικό Δείπνο του Ντα Βίντσι.
Παρόλο που αυτός ο συμβολισμός δεν αναφέρθηκε ποτέ ρητά από τον Βαν Γκογκ, σε μια επιστολή που έγραψε στον αδελφό του αμέσως μετά την ολοκλήρωση του πίνακα, ο καλλιτέχνης ισχυρίστηκε ότι είχε «την τεράστια ανάγκη, ας πω τη λέξη – για τη θρησκεία».
Το φόρεμα της Μόνικα σε προεδρικό «Πορτρέτο του Μπιλ Κλίντον», Νέλσον Σανκς, 2006
Το 2006, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον αποκάλυψε ένα πορτρέτο του που φιλοτέχνησε ο Αμερικανός καλλιτέχνης Τζον Νέλσον Σανκς, στο οποίο απεικονίζεται να στέκεται αγέρωχος δίπλα στο γείσο του τζακιού στο Οβάλ Γραφείο και το οποίο μπήκε στην Εθνική Πινακοθήκη.
Με την πρώτη ματιά, ο πίνακας δεν αποκαλύπτει πολλά. Ωστόσο, τo 2015, ο ίδιος ο ζωγράφος παραδέχτηκε ότι μέσα στο έργο του υπαινίσσεται το περιβόητο σκάνδαλο με τη Μόνικα Λεβίνσκι, το οποίο δεν μπορούσε να βγάλει με τίποτα από το μυαλό του όταν ζωγράφιζε τον πρόεδρο των ΗΠΑ: η σκιά κάτω από την ανθοδέσμη στο κέντρο του γείσου απεικονίζει το διαβόητο, λεκιασμένο μπλε φόρεμα της Μόνικα.
Μετά την αποκάλυψη του Σανκς, το ίδρυμα της Πινακοθήκης «αποκαθήλωσε» τον πίνακα. «Συνηθίζεται να αλλάζουμε εκθέματα και κάποια να τα αφαιρούμε από την κοινή θέα για κάποιο διάστημα» είχε δηλώσει τότε η εκπρόσωπος του μουσείου. Το πορτρέτο του πρώην πλανητάρχη με την επίμαχη σκιά υπάρχει στην ιστοσελίδα της Πινακοθήκης αλλά δεν γνωρίζουμε αν εκτίθεται κανονικά.
Ραφαήλ – «Η Σχολή Των Αθηνών», 1509-11
Σε αυτό το αριστούργημα της αναγεννησιακής περιόδου, όπως θεωρείται η διάσημη νωπογραφία που υπάρχει στο Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό, ο Ραφαήλ έχει τοποθετήσει τον εαυτό του κάπου πολύ διακριτικά: Η Μορφή του ξεπροβάλλει πίσω από την δεξιά αψίδα, το μελαχρινό κεφάλι πίσω από την φιγούρα του Ζωροάστρη.
Αντίθετα, έχει απεικονίσει πολύ ξεκάθαρα και σε κεντρικά σημεία του πίνακα τον Λεονάρντο ντα Βίντσι ως Πλάτωνα (στο κέντρο του πίνακα με την κόκκινη χλαμύδα) που συνομιλεί με τον Αριστοτέλη και τον Μιχαήλ Άγγελο ως σκεπτόμενο Ηράκλειτο (μπροστά και κεντροαριστερά να ακουμπά σε ένα βάθρο).
Η κρυμμένη μουσική στο τραπέζι του «Μυστικού Δείπνου», Λεονάρντο Ντα Βίντσι, 1495–1498
Όποιος έχει δει από κοντά την πελώρια τοιχογραφία του 15ου αιώνα στη τραπεζαρία του μοναστηριού της Παναγίας της Χάριτος (Santa Maria delle Grazie) στο Μιλάνο νιώθει μόνο δέος και την ανάγκη να προσευχηθεί, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Θα λέγαμε ότι ίσως ακούει και μια μυστική θεία μουσική στα αυτιά του και δεν θα πέφταμε και πολύ έξω. Το 2007, Ιταλός μουσικός αναλυτής ανακάλυψε ότι αν τραβήξουμε τις γραμμές του πενταγράμμου μπροστά στους μαθητές και τον Ιησού, τότε διαπιστώνεται ότι τα χέρια των Αποστόλων και τα ψωμιά μπροστά τους αντιπροσωπεύουν και μια νότα και μάλιστα τοποθετημένες από τα δεξιά προς τα αριστερά μάλιστα, όπως έγραφε ο Ντα Βίντσι.
Οι νότες δημιουργούν μία σύνθεση 40 δευτερολέπτων, κάτι σαν ρέκβιεμ ή θρησκευτικό ύμνο, θεωρία που ο Alessandro Vezzosi, διευθυντής του μουσείου Ντα Βίντσι στην Τοσκάνη, χαρακτήρισε αληθοφανή, αν αναλογιστεί κανείς μάλιστα ότι ο ίδιος ο Ντα Βίντσι ήταν και εξαίρετος μουσικός.
