Δύο στους πέντε γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο, εν έτει 2022: Οι επίσημοι χωρισμοί είναι η νέα παγκόσμια τάση με τα ποσοστά των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου πανευρωπαϊκά να αγγίζουν το 45% των συνολικών γεννήσεων μέσα στα τελευταία 4 χρόνια.
Χριστίνα Πολυγένη// Action Press
Υπάρχει μια μικρή πόλη στην Δανία που θα μπορούσε να διεκδικήσει επάξια τον τίτλο του «Λας Βέγκας της Ευρώπης». Στο Τonder των 7.000 κατοίκων, περίπου 2.000 ζευγάρια τον χρόνο καταφεύγουν για να παντρευτούν. Από αυτούς η πλειοψηφία είναι ξένοι, κυρίως μικτά ζευγάρια, που εκμεταλλεύονται τους ελαστικούς νόμους της Δανίας περί γάμου.
Αν στη Γερμανία χρειάζονται περίπου 3 μήνες γραφειοκρατίας για να μπορέσει ένα ζευγάρι να παντρευτεί, στην Δανία δεν παίρνει πάνω από μια εβδομάδα. Στο Τonder με μια απλή αίτηση στα αγγλικά, τα γερμανικά ή τα δανέζικα, παντρεύονται περίπου 12 ζευγάρια την ημέρα, για να λάβουν ένα πιστοποιητικό γάμου έγκυρο από την ΕΕ.
Ωστόσο η κοινωνική συνθήκη του γάμου, μπορεί να μην κρατήσει για πάντα. H παγκόσμια τάση δείχνει μείωση των γάμων και αύξηση των διαζυγίων. Αν το 1960 για κάθε 1000 γάμους μόνο το 1,01% κατέληγε στον δικηγόρο, το 2022, για κάθε πέντε γάμους οι δύο καταφεύγουν στο διαζύγιο. Η παγκόσμια τάση διαζυγίων έχει αυξηθεί κατά 251,8% από την δεκαετία του 1960.
Χώρες πρωταθλήτριες το 2018 στα διαζύγια είναι η Ουκρανία με ποσοστό 67,4% και η Ρωσία με 65,6% αντίστοιχα. Στην Ευρώπη το 2018, το μεγαλύτερο ποσοστό διαζυγίων σημειώθηκε στο Λουξεμβούργο με ποσοστό 64,8%, με την Πορτογαλία (58,7%) και την Ισπανία (57,5%) να ακολουθούν. Τα λιγότερα διαζύγια σημειώθηκαν στο Κόσοβο (5,9%) και την Βόρεια Μακεδονία (12%). Με βάση τα στοιχεία του 2020, της Eurostat, ανά 1000 κατοίκους οι περισσότεροι γάμοι σημειώθηκαν σε χώρες όπως η Αλβανία, η Ουγγαρία, η Λετονία και η Λιθουανία και τα περισσότερα διαζύγια στο Λουξεμβούργο, την Σουηδία, τη Φινλανδία, την Λετονία και τη Λιθουανία, με μια ελαφρά μείωση λόγω Covid-19.
Αντίστοιχα στην Ελλάδα, με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το ποσοστό διαζυγίων ανά 100 γάμους για το 2017, έφτασε το 38,3%. Σύμφωνα με την Eurostat, η Ελλάδα είχε 4,4 γάμους ανά 1000 κατοίκους το 2019 σε σχέση με το 1964 που έφταναν το 8,9, και ταυτόχρονα αυξήθηκαν τα διαζύγια από το 0,4/1000 στο 1,81/1000 για το διάστημα 1964-2017. Στην Ευρώπη, το 72,3% των γάμων έληξε πριν την εικοσαετία, ένα ποσοστό που ακολουθεί και η Ελλάδα, εκ των οποίων το 61,4% αφορά γάμους με παιδιά και το 29,7% χωρίς.
Αυξάνονται οι υπερήλικες διαζευγμένοι
Είναι λογικό κάποιος να συμπεράνει ότι αν η πλειοψηφία των γάμων λήγει πριν την εικοσαετία, τότε οι περισσότεροι διαζευγμένοι ανήκουν στις παραγωγικές ομάδες του πληθυσμού. Όμως το παράδοξο είναι ότι ολοένα και περισσότερα ζευγάρια αποφασίζουν να χωρίσουν μετά την ηλικία των 60 και είναι γνωστοί ως silver splitters. Σε αυτό παίζει σημαντικό ρόλο η ψυχολογία που άλλαξε το νόημα του γάμου, βάζοντας στο επίκεντρο το ερώτημα αν ο γάμος κάνει κάποιον ευτυχισμένο και τον βοηθά να ολοκληρωθεί και να προοδεύσει. Επιπλέον, με το προσδόκιμο ζωής να αυξάνεται, αρκετοί είναι αυτοί που σκέφτονται ότι ακόμη και στα 65 έχουν μια εικοσαετία μπροστά τους για να μην εγκλωβιστούν σε μια σχέση που δεν τους ικανοποιεί.
Γάμος με… «λεφτά» αισθήματα
Οι γάμοι, και με την ευρύτερη έννοια οι σχέσεις, βρίσκονται σε κρίση. Με εξαίρεση την Ρωσία και την Ουκρανία, όπου μόνο εκεί ο βασικός λόγος διαζυγίων είναι η κατάχρηση του αλκοόλ, οι άλλοι κύριοι λόγοι που οδηγούν τα ζευγάρια σε διαζύγιο είναι οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες που οδηγούν σε κατάρρευση την σχέση, η έλλειψη δέσμευσης, η απιστία και οι εξωσυζυγικές σχέσεις, η απόσταση στην σχέση και η έλλειψη σωματικής οικειότητας, τα προβλήματα επικοινωνίας, η ενδοοικογενειακή βία, η διαφορετικές αξίες ή τα ήθη, η απουσία οικειότητας και αγάπης, τα βάρη που δεν σηκώνει κάποιος μέσα στη σχέση και η έλλειψη κοινών συμφερόντων ή ενδιαφερόντων, ή το ότι ο γάμος έγινε σε πολύ μικρή ηλικία. Το διαζύγιο μη αποτελώντας πλέον κοινωνικό στίγμα, δεν αποτελεί ψυχολογικό μοχλό πίεσης για να μείνει ένα ζευγάρι στη σχέση.
Υπάρχει όμως κι ένας παράγοντας που ευθύνεται τόσο για τους γάμους όσο και για τα διαζύγια: το χρήμα. Όσο κι αν άλλαξε ο θεσμός του γάμου μέσα στα χρόνια, από τότε που οι άνθρωποι ίσων κοινωνικών τάξεων παντρεύονταν μεταξύ τους, που υπήρχε η προίκα, που οι γυναίκες δεν ήταν ανεξάρτητες οικονομικά και άρα έμεναν μέσα σε ένα γάμο, το χρήμα φαίνεται να είναι μια σταθερή αξία που καθορίζει το πως θα πάει μια σχέση.
Για τον καθηγητή οικονομικών του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, Laurence Kotlikoff, ο γάμος για το χρήμα, δεν είναι καθόλου κακή ιδέα. Κατά την άποψή του, οι άνθρωποι δεν προορίζονται να ερωτευτούν και να αγαπήσουν έναν μόνο άνθρωπο στη ζωή τους, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν μπορούν να παντρευτούν αυτόν με το μεγαλύτερο εισόδημα, που ισούται καλύτερη ποιότητα ζωής και μεγαλύτερη κοινωνική καταξίωση. Μόνο που αυτό, δεν είναι πάντα εφικτό.
Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα του Marriage Foundation το 2016, το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλούσιων κοινωνικών στρωμάτων είναι μεγάλο σε όλες τις χώρες που έλαβε χώρα η έρευνα. Το 84% των γονέων στα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα ήταν σε γάμο, σε αντίθεση με τα φτωχότερα στρώματα όπου μόνο το 42% των παντρεμένων ήταν γονείς. Παρότι ο γάμος είναι πιο συνηθισμένος στις μεσογειακές χώρες, το 87% ανήκει στα υψηλά στρώματα ενώ το 53% στα φτωχότερα και ακόμα και στις φιλελεύθερες σκανδιναβικές χώρες, το 75% των πλουσιότερων γονέων ήταν παντρεμένοι ενώ μόλις το 30% των χαμηλότερων στρωμάτων με παιδιά ήταν σε γάμο. Σε βρετανική έρευνα το 2018, το 33% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι τα οικονομικά προβλήματα ήταν βασική αιτία για να προχωρήσουν σε διαζύγιο, είτε λόγω χρεών, είτε λόγω διαχείρισης.
Διπλάσιες γεννήσεις εκτός γάμου
Παράλληλα, με το σχεδόν 50% των νέων (ηλικίες 18-30) να μένουν με τους γονείς τους, οι όρκοι αιώνιας πίστης αγάπης καθυστερούν όλο και περισσότερο. Τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας, αλλά και το χαμηλό εισόδημα, το καθιστούν όλο και δυσκολότερο όχι μόνο να ανεξαρτητοποιηθούν, αλλά και να ανταλλάξουν όρκους αιώνιας πίστης με κάποιον.
Και, ακόμη κι αν μπορούν να ανεξαρτητοποιηθούν, όλο και λιγότεροι νέοι έχουν την πρόθεση να ξοδέψουν χρήματα σε ένα μεγάλο γαμήλιο πάρτι.
Φαίνεται ότι δεν είναι απλά ο γάμος, αλλά όλη η δομή της οικογένειας που αλλάζει. Αν ο γάμος σημαίνει απόκτηση παιδιών, τα νούμερα δείχνουν ότι η τάση αυτή αλλάζει. Το 2018 το 42% των παιδιών που γεννήθηκαν στην Ευρώπη ήταν εκτός γάμου, υπήρξε δηλαδή αύξηση 17% από το 2000. Ακόμα και στην Ελλάδα, αν και η πλειοψηφία των παιδιών που γεννήθηκαν ήταν εντός γάμου, το ποσοστό των παιδιών που γεννήθηκαν εκτός γάμου διπλασιάστηκε.
Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των νοικοκυριών που εξαρτώνται από ένα μόνο άτομο έχει αυξηθεί δραματικά σε όλη την ήπειρο μόλις μέσα σε μια δεκαετία (2007-2017). Υπολογίζεται ότι ένας στους τρείς στην Ευρώπη ζει μόνος του, παρά τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες που αυτό προκαλεί, με τις γυναίκες να είναι πιο ευάλωτες, ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, αφού λαμβάνουν κατά μέσο όρο 30% χαμηλότερες συντάξεις στον μέσο όρο της ΕΕ.
Κι όμως, ο γάμος είναι πολύ περισσότερα από την νομιμοποίηση δικαιωμάτων, τέκνων και οικονομικών οφελών. Για τους ειδικούς, είναι πηγή ευτυχίας και υγείας, αφού όλες οι έρευνες δείχνουν ότι τα ζευγάρια αισθάνονται πιο ικανοποιημένα και ευτυχισμένα από τη ζωή τους, απολαμβάνουν μεγαλύτερα ποσοστά ευζωίας και μακροζωίας και αντιμετωπίζουν πολύ καλύτερα τις δυσκολίες που παρουσιάζονται. Άλλωστε, η ζωή είναι πολύ περίπλοκη για να την αντιμετωπίζει κάποιος μόνος.
