Σύμφωνα με το άρθρο 127 της Συνθήκης για την Λειτουργία της ΕΕ, η ΕΚΤ ασκεί την νομισματική πολιτική στην ευρωζώνη, έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την σταθερότητα του επιπέδου των τιμών, πλησίον αλλά κάτω του 2%, μεσοπρόθεσμα. Κατά την πρώτη νομισματική περίοδο, από το 1999 μέχρι και το 2008 η ΕΚΤ επιδίωκε την αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων περιορίζοντας την προσφορά χρήματος (συσταλτική νομισματική πολιτική) με την αύξηση των επιτοκίων. Κατά την δεύτερη νομισματική περίοδο, η οικονομική κρίση του 2008 οδήγησε την ΕΚΤ να υιοθετήσει μη συμβατικά μέτρα άσκησης νομισματικής πολιτικής αυξάνοντας την προσφορά χρήματος (νομισματική επέκταση) και μειώνοντας τα επιτόκια, ακόμα και αρνητικό επίπεδο (επιτόκιο διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων).
Μάριος Ψυχάλης/ ActionPress
Το Δικαστήριο της ΕΕ έκρινε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (ΟΜΤ) ως συμβατό με το δίκαιο της ΕΕ (υπόθεση C‑62/14) οδηγώντας στην επέκταση των μη συμβατικών μέτρων άσκησης νομισματικής πολιτικής, με την αγορά κρατικών ομολόγων από την δευτερογενή αγορά. Σημειώνεται δε, ότι ασκήθηκε κριτική στην ΕΚΤ καθώς τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσαν μετέτρεψαν την ΕΚΤ σε δανειστή έσχατης ανάγκης (lender of last resort), ενώ το κοινό νόμισμα θεμελιώνεται στη ρήτρα της μη διάσωσης (no bailout clause) και στην ανεξαρτησία της ΕΚΤ.
Πλέον, κατά την τρίτη νομισματική περίοδο, η ΕΚΤ καλείται να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό, που έχει ανέλθει στην ευρωζώνη στο 8,1% (Μάιος 2022), ενώ κατά την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ ανέρχεται σε 8,6%.
Τα αίτια που ερμηνεύουν την άνοδο του επιπέδου των τιμών προέρχονται τόσο από την πλευρά της ζήτησης (πληθωρισμός ζήτησης), όσο και από την πλευρά του κόστους (πληθωρισμός κόστους). Από την πλευρά της ζήτησης τόσο η δημοσιονομική επέκταση (αύξηση δημόσιων δαπανών) με σκοπό την σταθεροποίηση της οικονομίας (αντικυκλική επεκτατική δημοσιονομική πολιτική), όσο και η νομισματική χαλάρωση (αύξηση προσφοράς χρήματος) κατά την περίοδο της πανδημίας οδηγούν σε αύξηση του επιπέδου των τιμών (πληθωρισμός ζήτησης). Η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής (escape clause) με την αναστολή των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, καθώς και η εφαρμογή του Pandemic QE (Pandemic Emergency Purchase Program) οδηγούν σε πληθωρισμό ζήτησης.
Από την πλευρά του κόστους η αύξηση του ενεργειακού κόστους, η υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου, η αύξηση του μισθολογικού κόστους, η μονοπωλιακή ισχύς ολιγοπωλιακών κλάδων (π.χ. ενέργεια και μεταφορές), η έλλειψη επενδύσεων, η μείωση της παραγωγής λόγω του lock down, αλλά και ο περιορισμός του διεθνούς εμπορίου (embargo), λόγω του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας, οδηγούν σε αύξηση του επιπέδου των τιμών.
Ο πληθωρισμός ζήτησης αντιμετωπίζεται με την μείωση των δημοσίων δαπανών και την μείωση της προσφοράς χρήματος. Τον Ιούνιο του 2022 ο Κρίστοφερ Γουάλερ, διοικητής της FED, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, ανακοίνωσε την αύξηση του βασικού επιτοκίου κατά 0,75% που αποτελεί την μεγαλύτερη αύξηση επιτοκίου από το 1994, επιδιώκοντας την συγκράτηση των πληθωριστικών πιέσεων.
Αντιστοίχως, η Κριστίν Λαγκάρντ ανακοινώνει τον τερματισμό του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE) και την αύξηση του βασικού επιτοκίου, επιδιώκοντας να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό ζήτησης, που οφείλεται στην αύξηση της προσφοράς χρήματος (helicopter money).
Η μείωση της προσφοράς χρήματος θα οδηγήσει στην αποκλιμάκωση του επιπέδου των τιμών, στο βαθμό που η αύξηση του πληθωρισμού οφείλεται στην νομισματική χαλάρωση. Όμως, καθώς τα αίτια αύξησης των τιμών είναι πολύ πιο σύνθετα από την προσφορά χρήματος, προκύπτει η ανάγκη συντονισμένων αποφάσεων όχι μόνο στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής, αλλά παράλληλα της δημοσιονομικής πολιτικής, της πολιτικής ανταγωνισμού και της αναπτυξιακής πολιτικής. Η απελευθέρωση των αγορών, η επίτευξη της ενιαίας αγοράς (ψηφιακή ένωση και ένωση των κεφαλαιαγορών), επενδύσεις που θα οδηγήσουν στην ενεργειακή ένωση και την ενεργειακή αυτονομία της ΕΕ, η δημοσιονομική ένωση με κοινή έκδοση αναπτυξιακού χρέους (πράσινα και ψηφιακά ομόλογα) αποτελούν, στο τέλος της ημέρας, την λύση για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού κόστους.
Ο Μάριος Ψυχάλης είναι Λέκτορας Δημόσιων Οικονομικών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος
