Μια επέτειος- ορόσημο για τα θεατρικά πράγματα της χώρας – Η ίδρυση από τον Κάρολο Κουν στην «καρδιά» της γερμανικής κατοχής, οι σημαντικότεροι σταθμοί της διαδρομής, οι συνεχιστές και η πορεία στο παρόν και στο μέλλον.
Ίσμα Τουλάτου/ActionPress
Oγδόντα χρόνια ζωής συμπληρώνει εφέτος το Θέατρο Τέχνης. Η σημασία της επετείου είναι αυτονόητη για όσους παρακολουθούν τα θεατρικά πράγματα της χώρας. Το γεγονός ότι ιδρύθηκε από τον Κάρολο Κουν το 1942, στην καρδιά της γερμανικής κατοχής, είναι ενδεικτικό: «Απ΄το 38 ως το ’41 είχα αρχίσει την προετοιμασία μιας σχολής από όπου πήρα το βασικό υλικό. Από ‘κει βγήκαν ο Διαμαντόπουλος, η Χατζηαργύρη, ο Καλλέργης, ο Ζερβός, η Κατσέλη, η Μεταξά, η Γιαννακοπούλου, η Λαμπροπούλου, ο Βασταρδής και ήρθα σε επαφή με μερικούς βασικούς συνεργάτες,τον Σεβαστίκογλου, τον Πλωρίτη, τον Στεφανέλλη, τον Νομικό και προς το τέλος της κατοχής με τον Χατζιδάκι. Δούλευα με αυτό το υλικό σε μια αίθουσα που μας είχε παραχωρήσει στο Ωδείο, 10-12 ώρες την ημέρα. Εκεί που προετοιμαζόμαστε ήρθε ένας παλιός φίλος ο Κ. Χατζηαργύρης ο οποίος μας είπε ότι βάζει τα λεφτά, κι έτσι πήραμε το θέατρο «Αλίκης». Πεινούσαμε αγρίως, ήμασταν σε κατάσταση τρομακτική. Αλλά υπήρχε πίστη που σήμερα δεν τη βρίσκεις εύκολα…»
Η πρώτη παράσταση δόθηκε στις 7 Οκτωβρίου με την «Αγριόπαπια» του Ιψεν και σύντομα ακολούθησε το δραματοποιημένο παραμύθι του Στρίνμπεργκ «Σουάνεβιτ» (Κύκνος). Στη συνέχεια παρουσιάζονται έργα του Ιψεν, του Πιραντέλλο, του Γ. Σεβαστίκογλου, του Ξενόπουλου.
Το 1943, ιδρύεται ο Ομιλος Φίλων του Θεάτρου Τέχνης με σκοπό την επικοινωνία και την ανάπτυξη ενός ισχυρού δεσμού μεταξύ θεατών και θεάτρου, καθώς και την οικονομική ενίσχυση του οργανισμού.
Ωστόσο, η πορεία δεν ήταν εύκολη. Το ’45 το Θέατρο Τέχνης θ΄αναγκαστεί να διακόψει τη λειτουργία του. Θα επανεκκινήσει την επόμενη χρονιά και η τριετία που θ΄ακολουθήσει θ΄αποβεί ιδιαίτερα γόνιμη με τις παραστάσεις να δίνονται στο θέατρο «Μουσούρη».
«Τότε πια αναγκαστήκαμε να διακόψουμε οριστικά για λόγους οικονομικο-πολιτικούς κι εσωτερικής συνοχής» εξηγούσε ο Κουν. «Θα έπρεπε να σταματήσω και να διαμορφώσω από την αρχή πάλι έναν πυρήνα. Αυτό κι έγινε. Εργάστηκα στο Εθνικό Θέατρο για δυο χρόνια, ξεπλήρωσα τα χρέη του Θεάτρου Τέχνης. Παράλληλα συνέχισα τη Σχολή με νέα παιδιά».
Η δεύτερη περίοδος του οργανισμού, από το 1954 ως τον θάνατο του Κουν το 1987 «σφραγίστηκε» από σημαντικά ορόσημα: το Υπόγειο του Ορφέα, το ανέβασμα έργων των Τσέχoφ, Πιραντέλο, Ουάιλντερ, Ουίλιαμς, Μίλερ, αλλά και Ινγκ και Αλμπι, Μπέκετ, Ιονέσκο, Πίντερ, Αραμπάλ, Ρουζέβιτς κ.α
Σύντομα θ’ αρχίσει και η μακρά πορεία στον χώρο του αρχαίου δράματος που συνοδεύτηκε από μεγάλες περιοδείες στο εξωτερικό κι από συμμετοχές στα μεγαλύτερα φεστιβάλ του κόσμου. Το 1975 το Θέατρο Τέχνης θα παρουσιάσει στην Επίδαυρο την ιστορική παράσταση των αριστοφανικών «Ορνίθων» και θα γίνει το πρώτο θέατρο μετά το Εθνικό που συμμετέχει στο Φεστιβάλ Επιδαύρου. Δέκα χρόνια αργότερα, η Πολιτεία θέλοντας να τιμήσει τον Κουν, βοηθά στη δημιουργία μιας δεύτερης μόνιμης σκηνής στην οδό Φρυνίχου 14, στην Πλάκα. Ο Κάρολος Κουν θ΄αφήσει την τελευταία του πνοή το 1987. Η «σκυτάλη» θα περάσει στον Γιώργο Λαζάνη με αναπληρωτή τον Μίμη Κουγιουμτζή κι αργότερα στον Κωστή Καπελώνη, στον Διαγόρα Χρονόπουλο κι από το 2014 στην Μαριάννα Κάλμπαρη η οποία κατέχει τη θέση της καλλιτεχνικής διευθύντριας ως σήμερα.
«Μοναδική αμοιβή είναι το μέλλον»
Τί σημαίνει σήμερα για το Θέατρο Τέχνης η επέτειος των 80χρόνων; Σύμφωνα με τους ιθύνοντες του οργανισμού, «είναι μια ευκαιρία ν΄αναρωτηθούμε πώς συνεχίζουμε στο κατώφλι μιας νέας, άγνωστης εποχής αλλά και πώς η θεατρική διαδικασία μπορεί να είναι πλέον μια βιώσιμη διαδικασία ακριβώς γιατί «μοναδική αμοιβή είναι το μέλλον».
Οπως σημειώνεται χαρακτηριστικά «η δημιουργική ανακύκλωση για την οποία τόσος λόγος γίνεται σήμερα, δεν είναι παρά η βάση της ίδιας της θεατρικής τέχνης. Ολες οι «ιστορίες» έχουν κατά κάποιον τρόπο ήδη ειπωθεί. Το μεγάλο ερώτημα είναι πώς τις ξαναγράφουμε ή πώς τις ξαναλέμε μέσα από το πρίσμα της εποχής μας, αλλά και τί νέες ιστορίες, τί νέα ζητήματα γεννιούνται σε έναν κόσμο που αλλάζει: οι συνέπειες της κλιματικής-ενεργειακής-γεωπολιτικής κρίσης, ο τρόπος με τον οποίον καθορίζει πλέον τη ζωή μας η τεχνολογία, η εξέλιξη των ηθών, η ανατροπή των έμφυλων στερεοτύπων, η διαφορετικότητα, η συμπερίληψη και τόσα άλλα ζητήματα που επιθυμούμε να προσεγγίσουμε μέσω νέων προγραμμάτων θεατρικής γραφής («Δραματουργία τώρα») αλλά και παρουσίασης νέων θεατρικών κειμένων («Δεύτερο Κουδούνι»).
Το φετινό στοίχημα με τις συμπράξεις
Αναφορικά με τον προγραμματισμό, φέτος το Θέατρο Τέχνης επενδύει στις μεγάλες συμπράξεις (Εθνικό Θέατρο, ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης), σε νέες παραγωγές που θα παιχτούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ΄ό,τι συνήθως, σε επαναλήψεις επιτυχημένων παραστάσεων όπως το «Μοτέλ», στη δημιουργική ανακύκλωση παραστάσεων που «ξαναδουλεύονται» από τους δημιουργούς τους όπως, μεταξύ άλλων, η «Αντιγόνη», «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια», «Το Γεφύρι της Αρτας». Στο ρεπερτόριο κυριαρχούν μεγάλοι ξένοι κι Ελληνες συγγραφείς (Σαίξπηρ, Ανούιγ, Φασμπίντερ, Καμί αλλά και Αριστοφάνης κα Καμπανέλλης) αλλά και σύγχρονα έργα, ελληνικά και ξένα. Οι δυο βασικοί θεματικοί άξονες του ρεπερτορίου είναι: γυναίκες που συγκρούονται με τα εμπόδια που τους θέτει η εποχή τους (Αντιγόνη, Στέλλα, Ελευθερία στη Βρέμη, Γεφύρι της Αρτας) αλλά και το αποτύπωμα της εποχής μας στα ήθη (Παρεξήγηση, Αναζητώντας τον πατέρα, Υπερβολές, Τί να κάνουμε) ενώ η εαρινή περίοδος χαρακτηρίζεται από πειραματικό χαρακτήρα. Αναφορικά με τους σκηνοθέτες της σεζόν, οι Θοδωρής Αμπαζής, Ιόλη Ανδρεάδη, Γιάννης Καλαβριανός, Ακύλλας Καραζήσης, Νίκος Μαστοράκης, Γιάννος Περλέγκας, Μαρία Πρωτόπαππα, Γιάννης Χουβαρδάς είναι μερικά μόνο από τα ονόματα που συναντάμε στον προγραμματισμό. Τέλος, μεταξύ πολλών άλλων, αξίζει να σημειωθεί ότι το Θέατρο Τέχνης προχωρά στην (επαν)ίδρυση του Σωματείου Φίλων του Θεάτρου Τέχνης.
Μαριάννα Κάλμπαρη: «Το όνειρο του Κουν ήταν μια πράξη αντίστασης που συνεχίζει να μας εμπνέει…»
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης γράφει αποκλειστικά για την ActionPress.
«Εκείνο που θέλω είναι να συνεχίσει το Θέατρο Τέχνης όταν εγώ αποτραβηχτώ…τότε θα νιώσω ότι κάτι έγινε, ότι δεν πήγε χαμένη η προσπάθεια, μόνο όταν αυτή η δουλειά μείνει. Είναι το μόνο κριτήριο για το αν έχω πετύχει το στόχο ή όχι»: Έχουν περάσει 40 περίπου χρόνια από τότε που ο Κάρολος Κουν είπε τα παραπάνω λόγια, 35 από τότε που έφυγε από τη ζωή, και 80 από τη μέρα που το Θέατρο Τέχνης συστήθηκε στο ελληνικό κοινό με την «Αγριόπαπια» του Ίψεν. Καθόλου τυχαία δεν είναι λοιπόν η φράση του έργου «μοναδική αμοιβή είναι το μέλλον», που επιλέξαμε ως σύνθημα της φετινής σεζόν στο Θέατρο Τέχνης.
Ο μοναδικός Κάρολος Κουν κατάφερε να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Και ήταν ένα όνειρο τόσο μεγάλο, μια πράξη αντίστασης τόσο ισχυρή-μην ξεχνάμε ότι ίδρυσε το Θέατρο Τέχνης εν μέσω Κατοχής- που μέχρι σήμερα συνεχίζει να μας εμπνέει και να μας κινεί. Και ναι, ίσως αυτό μόνο να έχει τελικά σημασία. Ό,τι κι αν γίνει, να συνεχίζει κανείς να ονειρεύεται και να δημιουργεί. Να αντιστέκεται στη φθορά. Να έχει «διάρκεια». Η διάρκεια δικαιώνει την «προσπάθεια» του Καρόλου Κουν και του Θεάτρου Τέχνης που δεν ήταν καθόλου εύκολη 80 χρόνια τώρα και πόσο μάλλον σήμερα, στη δυσοίωνη αλλά και συναρπαστική εποχή μας όπου όλα τρέχουν, απειλούνται, γκρεμίζονται.
Η μεγαλύτερη βέβαια δυσκολία είναι να ακολουθεί κανείς την εποχή του, να προσαρμόζεται, να αλλάζει, χωρίς να ξεχνά το «στόχο». Και στόχος του Θεάτρου Τέχνης δεν είναι φυσικά μόνο η επιβίωση- αξίζει να επισημανθεί ότι το Θέατρο Τέχνης είναι ιδιωτικός οργανισμός χωρίς πάγια κρατική ή άλλη χρηματοδότηση- αλλά η εξέλιξη στο πλαίσιο που χάραξε ο Κουν. Αντιγράφω πάλι λόγια του: «Εκείνο που προσπαθήσαμε είναι να δημιουργηθεί ένα θέατρο συνόλου-όχι βέβαια χωρίς πρωταγωνιστές, αλλά μια ομάδα που θα έδινε τις ίδιες δυνατότητες σε όλους να εξελιχθούν, να ανθίσουν μέσα στο θέατρο. Κι όπου όλο το βάρος της δουλειάς θα ήταν η παράσταση του έργου…»
Όσο κι αν έχουν αλλάξει τα πράγματα και οι άνθρωποι, το Θέατρο Τέχνης είναι σήμερα μια «ανοιχτή» ομάδα με πολλούς συνεργάτες, άξιους δημιουργούς και ερμηνευτές. Μια ευρύτερη οικογένεια που συνεχίζει να πιστεύει στο θέατρο συνόλου, δεν κινείται με εμπορικά κριτήρια, προσπαθεί να τιμά το παρελθόν, να ακολουθεί το σήμερα και να ανοίγει το δρόμο στη μοναδική, πολύτιμη αμοιβή που μπορεί να έχει: το μέλλον.
