Τα κριτήρια που προσδιορίζουν πόσο καλά περνάει ένας λαός – Σε ποια θέση βρίσκεται η Ελλάδα – Το παράδοξο της Φινλανδίας
Χριστίνα Πολυγένη/ ActionPress
Ως φιλοσοφικό ζήτημα, η πραγμάτωση των βαθύτερων προσωπικών μας επιθυμιών, η ευτυχία δηλαδή ως αυτοσκοπός, είναι κάτι που απασχόλησε τον άνθρωπο εδώ και αιώνες. Ηταν ανέκαθεν ένα θέμα παγκόσμιο, αφού μαζί της ασχολήθηκαν τόσο ο Κομφούκιος στην Κίνα, όσο και στην Ινδία του Βούδα. Για τον Πλάτωνα, η ευτυχία είναι προνόμιο λίγων, για τον Ξενοφώντα η αφθονία δεν λογίζεται ως ευτυχία, αλλά ως τύχη, ενώ για τον Αριστοτέλη συνοψίζεται στο «μέτρον άριστον». Η ευτυχία είναι τόσο σύνθετο ζήτημα, που καμία φιλοσοφία μέσα στους αιώνες δεν κατάφερε να δώσει έναν συγκεκριμένο ορισμό ή περιγραφή.
Οσο σύνθετη ήταν πάντα η έννοια της ευτυχίας, άλλο τόσο σύνθετες είναι και οι κοινωνίες μας σήμερα. Αρκετά για να εξεταστεί από τους ψυχολόγους. Υπάρχουν πάνω από 3.500 χιλιάδες βιβλία, των οποίων ο τίτλος ξεκινά με το «Πώς να…», βιβλία που ορίζουν την ευτυχία ως θέμα καθαρά προσωπικό. Οπως, πώς «να γίνετε ευτυχισμένοι», «να αποκτήσετε περισσότερους φίλους», «να πετύχετε τους στόχους σας». Αφήνουν απέξω τον αστάθμητο παράγοντα τύχη και με μια γενικευμένη συσσώρευση θεωρητικών πληροφοριών που αντιτίθενται στην εμπειρία, αποτελούν μια τεράστια μπίζνα. Σίγουρα όσο κάποιοι διαβάζουν, κάποιοι άλλοι γίνονται οικονομικά ευτυχείς. Θα ήταν αφελές όμως κάποιος να ισχυριστεί ότι η ευτυχία είναι θέμα καθαρά προσωπικό. Οι άνθρωποι συνθέτουν κοινωνίες, μέσα στις οποίες αλληλοεπηρεάζονται και αλληλεξαρτώνται. Η ευτυχία είναι και κοινωνικό θέμα.
Στο μικροσκόπιο της στατιστικής
Παρότι η συνεδρίαση των Ηνωμένων Εθνών ανακήρυξε την 20ή Μαρτίου ως Ημέρα της Ευτυχίας το 2012, η σχέση ευτυχίας-ευημερίας έχει μπει στο μικροσκόπιο της στατιστικής απ’ το 2002.
Η ετήσια είδηση τού ποια χώρα είναι η πιο ευτυχισμένη του κόσμου δεν κρύβει ιδιαίτερες εκπλήξεις. Στο άκουσμα και μόνο της είδησης, το μυαλό μας πάει στον ευρωπαϊκό βορρά. Με βάση τα στοιχεία του World Forum Review για το 2022 οι δέκα ευτυχέστερες χώρες είναι οι: Φινλανδία, Δανία, Ελβετία, Ισλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Λουξεμβούργο, Νέα Ζηλανδία, Αυστρία. Η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο της ευτυχίας, με την Ελλάδα όμως να βρίσκεται στην 67η θέση, πολύ πίσω απ’ το Μπαχρέιν (22η), τη Γουατεμάλα και την Ουρουγουάη (30ή και 31η), ακόμη και το Ουζμπεκιστάν (41η στην κατάταξη). Χώρες που κάποιοι, στερεοτυπικά θα κατέτασσαν στον Τρίτο Κόσμο. Με βάση μια έρευνα του World Economic Forum το 2016, εν μέσω οικονομικής κρίσης, οι περισσότεροι ευρωπαϊκοί λαοί θεώρησαν ότι η ζωή στην Ευρώπη είναι καλύτερη στην Ελβετία, εκτός απ’ τους Ελβετούς που επέλεξαν τη Σουηδία, όλοι όμως συμφώνησαν ότι τη χειρότερη ποιότητα ζωής την έχει η Ελλάδα, στερεοτυπικά σκεπτόμενοι ίσως ότι η οικονομία και η ευτυχία πάνε μαζί.
Με βάση τα στοιχεία του World Forum Review για το 2022 οι δέκα ευτυχέστερες χώρες είναι οι:
Φινλανδία, Δανία, Ελβετία, Ισλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Λουξεμβούργο, Νέα Ζηλανδία, Αυστρία
Τα κριτήρια της ευτυχίας
Με ποια κριτήρια όμως ένας λαός κρίνεται ευτυχής ή δυστυχής;
Οι επιστήμονες της Gallup World Poll και το UN Sustainable Development Solutions Network δημιούργησαν μία χώρα, τη Δυστοπία, κατατάσσοντάς την τελευταία για να μπορέσουν να βαθμολογήσουν τις χώρες με βάση τα εξής: το εισόδημα, την κοινωνική υποστήριξη, το προσδόκιμο ζωής, την ελευθερία επιλογών, τη γενναιοδωρία του γενικού πληθυσμού και την αντίληψη για τα επίπεδα εσωτερικής και εξωτερικής διαφθοράς. Εξι κριτήρια που εξετάζουν τους δεσμούς πολίτη-κράτους, την κοινωνία, αλλά σχετίζονται άμεσα και με την οικονομία. Στο World Review όμως περιλαμβάνονται κι άλλες λίστες. Με βάση αυτό βλέπουμε ότι το Ουζμπεκιστάν βρίσκεται στην 28η θέση στη λίστα διαφθοράς ενώ η Ελλάδα στην 49η, η Σαουδική Αραβία (26η θέση στη λίστα ευτυχισμένων χωρών) βρίσκεται στην 155η θέση των προσωπικών ελευθεριών, ενώ η Ελλάδα στην 56η. Πώς γίνεται λοιπόν μια χώρα που είναι πιο «διεφθαρμένη» απ’ την Ελλάδα και μια άλλη με ελάχιστες προσωπικές ελευθερίες να κρίνονται πιο ευτυχισμένες; Αν βασικό κριτήριο είναι το ατομικό εισόδημα, τότε η πιο ευτυχισμένη χώρα θα ήταν το Λουξεμβούργο, ακολουθούμενο απ’ τη Σαουδική Αραβία. Ωστόσο η Φινλανδία βρίσκεται εκτός πρώτης δεκάδας και το Ουζμπεκιστάν στις δέκα πιο δυστυχείς!
Είναι λοιπόν η Φινλανδία η ευτυχέστερη των χωρών όλων; Η Φινλανδία έχει ένα μέσο εισόδημα 16.332 δολαρίων, χαμηλότερο απ’ τις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, βρίσκεται χαμηλότερα ακόμα και στη διαφθορά σε σχέση με αυτές, έχει όμως κι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που την κρατάει στην πρωτιά εδώ και χρόνια. Ενας λόγος είναι το υψηλό επίπεδο κατάρτισης των δασκάλων και καθηγητών. Θα έλεγε κανείς ότι η Φινλανδία των 5,5 εκατ. κατοίκων έχει τις βάσεις για να αναδειχτεί Silicon Valley της Ευρώπης. Παράλληλα όμως, παρατηρείται εδώ και χρόνια μια αύξηση του brain drain.
Αν και παραδοσιακά η Σουηδία ήταν πόλος έλξης των Φινλανδών, ιδίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όλο και περισσότεροι νέοι μεταναστεύουν κάθε χρόνο προς τη Γερμανία, την Ολλανδία, τις ΗΠΑ και το Ντουμπάι. Μόνο το 2015, 2.000 νέοι μετανάστευσαν και -αν η πρωτιά στην ευτυχία είναι λόγος παλιννόστησης- μια έρευνα σε δείγμα 799 ατόμων έδειξε ότι μόνο το 19% σκεφτόταν να επιστρέψει.
Αυτοί που μένουν πίσω, όμως, είναι ευτυχείς; To World Review δίνει κι άλλους δείκτες, όπως των ποσοστών αυτοκτονίας. Η κατάθλιψη, δηλαδή η ψυχική υγεία, είναι ένας σημαντικός λόγος, όσο και η ικανοποίηση ή η απογοήτευση σε σχέση με τις ακαδημαϊκές σπουδές, η φυσική μας κατάσταση και οι κοινωνικές συνθήκες ή οι συνθήκες εργασίας που αποτελούν λόγους αυτοκτονίας. Αν και τα σκήπτρα της αυτοκτονίας τα κρατά το Βέλγιο των 11,5 εκατομμυρίων, με 18,3 αυτοκτονίες ανά 1.000 άτομα, η Φινλανδία βρίσκεται αρκετά ψηλά με 15,3 που φαντάζει μεγάλο ποσοστό για τη χώρα των 5,5 εκατομμυρίων. Το ποσοστό αλκοολισμού είναι αντίστοιχα στο 9,1%.
Οσον αφορά τη χρήση ναρκωτικών, με βάση το Φινλανδικό Ινστιτούτο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, απ’ το πρώτο διάστημα της πανδημίας το 2020, παρατηρήθηκε μια εκρηκτική αύξηση χρηστών. Τα τελευταία 20 χρόνια, οι θάνατοι από υπερβολική χρήση διπλασιάστηκαν, με το ποσοστό θανάτων στις ηλικίες κάτω των 30 ετών να αυξάνονται απ’ το 33 στο 49%. Για τους άντρες κάτω των 40, είναι ο συνηθέστερος λόγος θανάτου μετά την αυτοκτονία. Η επίπλαστη ευτυχία των καταχρήσεων δεν μπορεί να λογίζεται ως ευτυχία.
Τι είναι τελικά ευτυχία; Για τους κοινωνιολόγους, είναι ένα θέμα καθαρά υποκειμενικό, που σχετίζεται με τα σύγχρονα προβλήματα της ανομίας, του καταναλωτισμού και της αποξένωσης. Είναι μικρές στιγμές που νιώθει κάποιος στη ζωή του, ένα θέμα επομένως που από μόνη της η στατιστική δεν μπορεί να το απαντήσει.
Η βιομηχανία της ευτυχίας σε αριθμούς
Το 2018 η βιομηχανία της αυτο-εξέλιξης έκανε τζίρο 769 εκατ. δολαρίων σε audiobooks και 800 εκατ. δολάρια σε βιβλία.
Το 2019 πουλήθηκαν 18,6 εκατ. παγκοσμίως βιβλία και audiobooks, ανεβάζοντας την αξία του Deepak Chopra στα 150 εκατ. δολάρια
